Cuộc đời Mai Lâm là dòng chảy của lịch sử đứt đoạn và quá khứ được hàn gắn.
Sinh ra tại Thành phố Hồ Chí Minh, chị di cư sang Úc vào năm 1977 và trở về Việt Nam sinh sống và làm việc từ năm 1994.
Dù đã hiện diện tại Việt Nam từ năm 2005 với một cửa hàng trên con phố Đồng Khởi, cái tên Mai Lâm vẫn còn là điều mới mẻ với nhiều người. Ít ai biết, chị chính là người đã thiết kế phục trang cho bộ phim Địa Đạo vang tiếng của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên.
Trên catalogue của thương hiệu, Mai Lâm đã mô tả bản thân không chỉ là một chứng nhân, mà còn là người đã đồng hành qua bao huy hoàng lẫn điêu tàn của lịch sử. Vì vậy, nét riêng của chị được dệt nên bởi sự xa lạ, lạc lõng giữa Đông và Tây.
Văn hóa Việt là gốc rễ
Với Mai Lâm, mọi cảm hứng sáng tác đều đến từ văn hóa và lịch sử Việt Nam.
Chính vì sống giữa hai thế giới Đông và Tây, Mai Lâm gửi vào những thiết kế của mình sự dung hòa: “Văn hoá Việt là gốc rễ của tôi, còn văn hoá phương Tây cho tôi thêm kiến thức. Tôi kết hợp bản sắc Việt với thẩm mỹ phương Tây để các sản phẩm trở nên gần gũi hơn với khán giả quốc tế.” Không chỉ là yếu tố để quảng bá mà, văn hóa Việt Nam là linh hồn được thổi vào từng thiết kế, sống động và nguyên bản.
Dấu ấn Việt Nam trong các tác phẩm của Mai Lâm hiện lên rõ nét qua những chất liệu nhuốm màu thời gian như gấm, lụa, cùng các kỹ thuật thủ công truyền thống từ nhuộm vải bằng trà, cà phê cho đến thêu thùa, đinh tán hoàn toàn bằng tay.
Trong các thiết kế của chị, văn hoá Á Đông xuất hiện xuyên suốt: hình tượng rồng thiêng trong bộ sưu tập Kim Long, hay cánh chuồn chuồn, nhành hoa mai trên các bức tranh.
Mai Lâm thường kết hợp những vật liệu tưởng như đối lập: kim loại, kẽm, sắt, gỗ với vải, chỉ, lụa hay canvas. Sự tương phản giữa cứng và mềm, giữa cổ điển và đương đại phản ánh triết lý Âm Dương hài hòa mà chị theo đuổi.
Trả lời lý do vì sao chị đợi 20 năm trước khi quyết định đưa thương hiệu của mình ra thế giới, chị nói rằng “Vì chị muốn các nghệ nhân của mình thật sự sẵn sàng sẵn sàng, chị phải hướng dẫn họ từng bước từng bước, và bây giờ chính là thời khắc đó.” Hai thập kỷ không phải để chờ đợi mà để âm thầm rèn giũa từng đường kim mũi chỉ, hoàn thiện từng nhát búa đinh tán, để dấu ấn thủ công Việt Nam được ghi trên từng bộ trang phục, từng bức tranh.
Một trong những chi tiết mang đậm dấu ấn cá nhân của Mai Lâm là đinh tán hoa mai, xuất phát từ một trải nghiệm mà chị luôn khắc ghi. Trong một lần nhảy xuống nước để cứu một đứa trẻ rớt xuống từ trên thuyền, chị đã nhìn thấy ánh trăng chiếu qua những làn bọt nước, tạo nên những tia sáng lấp lánh như kim tuyến trên cánh tay. Hình ảnh kỳ ảo ấy đã được chị ghi nhớ và tái hiện qua những chiếc đinh tán hình hoa mai bằng kim loại xuất hiện xuyên suốt trong thế giới sáng tạo của mình. Giữa ranh giới sinh tử, giữa làn nước lạnh và bầu trời tối, Mai Lâm vẫn nhìn thấy vẻ đẹp và hướng tới vẻ đẹp.
Biến những ký ức chiến tranh thành hình ảnh đẹp của hoà bình
Mai Lâm có niềm đam mê đặc biệt với quân phục không chỉ vì chất liệu bền bỉ, thô ráp của nó, mà còn bởi lớp ký ức lịch sử dày dặn được cài cắm trong từng đường may, mũi chỉ.
“Tôi bắt đầu sưu tầm những chiếc áo khoác lính thật từ thời chiến như một cách lưu giữ ký ức riêng tư. Bố tôi vốn là người Điện Biên Phủ từ những năm 40, trước khi di cư vào miền Nam. Tôi chọn cách gom góp lại từng chiếc áo khoác, áo ghi-lê xưa cũ như thể đang gom nhặt từng mảnh ký ức rồi thổi vào đó dấu ấn riêng của mình, Dấu Ấn Mai Lâm như một cách tưởng nhớ và tri ân họ,” Mai Lâm chia sẻ.
Trong một lần đi chợ dân sinh cùng con, chị bắt gặp những bộ quần áo lính được bày bán. “Tình cờ chị nghĩ, tại sao mình không biến cái này thành một tác phẩm nghệ thuật có thể mặc trên người? Mình đưa văn hoá, lịch sử, nghệ thuật Việt Nam vào đó một cách khéo léo với sự góp sức của những nghệ nhân thủ công chuyên làm nút đồng, da thuộc…” Với Mai Lâm, đó là lúc một câu hỏi vang lên trong tâm trí: Tại sao mình không dùng chính lịch sử và văn hoá Việt Nam để kể một câu chuyện?
Gần đây, niềm đam mê lâu năm của chị với những trang phục quân đội cũ đã đưa chị đến với vai trò nhà thiết kế trang phục cho bộ phim vừa ra mắt Địa Đạo của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên.
Bộ phim tái hiện cuộc sống của những người du kích Việt Nam trong hệ thống địa đạo Củ Chi, nơi Mai Lâm không chỉ tìm kiếm và lựa chọn trang phục thời chiến xác thực cho dàn diễn viên mà còn đóng góp chuyên môn trong việc thiết kế và định hình tổng thể phong cách phục trang, mang đến cho bộ phim cả tính chính xác lịch sử lẫn dấu ấn cá nhân sâu sắc.
Tuy nhiên, khi đưa các thiết kế mang dáng dấp quân phục ra quốc tế, liệu màu xanh bộ đội có vô tình gợi lại những hình ảnh về chiến tranh?
Mai Lâm mỉm cười trả lời: “Chị muốn biến những ký ức về chiến tranh thành hình ảnh đẹp của hoà bình. Đó là nét chạm nghệ thuật của Mai Lâm. Khi họ nhìn, họ sẽ biết đó là trang phục của một người lính, nhưng không phải một người lính gắn liền với lửa đạn, mà là một hình ảnh gắn với vẻ đẹp của hòa bình.”
Bằng cách biến hoá những bộ quân phục thành tác phẩm nghệ thuật, chị muốn tôn vinh một thời kỳ hào hùng, mà trong thời bình hôm nay, đã không còn mang màu sắc u tối.
Triển lãm Rừng Mai được khai mạc vào dịp 30/4 lịch sử là minh chứng rõ ràng cho tinh thần đó. Mai Lâm kể: “Những bộ đồ lính này tôi mua ngoài chợ, rồi về cắt tay đi, may ren với vải organza vào.” Những gam màu từng gắn với kiên cường, nay trở nên mềm mại, đầy nữ tính.
Những bộ đồ lính quen thuộc được cách tân: khi thì phối cùng gấm, khi thì tay áo bộ đội được thay bằng ren hoặc organza nhẹ như sương.
Sau 20 năm lặng lẽ trau chuốt cùng các nghệ nhân, với hai bước đệm là bộ sưu tập Kim Long và loạt thiết kế trang phục cho bộ phim Địa Đạo, Mai Lâm chính thức bước ra ánh sáng trở lại để đưa văn hóa Việt Nam ra quốc tế.
“Thông điệp và hình ảnh tôi muốn thế giới biết tới Mai Lâm là Việt Nam. All About Vietnam,” Mai Lâm chia sẻ.
Về Mai Lâm
Lâm Thị Kim Mai, thường được biết đến với nghệ danh Mai Lâm (sinh năm 1957), là một nghệ sĩ đa phương tiện sinh ra tại Thành phố Hồ Chí Minh. Cô di cư sang Úc vào năm 1977 và trở về Việt Nam sinh sống và làm việc từ năm 1994.
Mai Lâm dệt nên thế giới riêng bằng đôi tay của chính mình với nền tảng là một tổ ấm tuyệt đẹp với người bạn đời, 3 anh chị em, 5 người con và 11 người cháu. Phía trên lớp canvas đó, bằng những sáng tạo bay bổng và đầy ngổ ngáo theo cách của mình, cô biến hoá trong nhiều vai trò: một nghệ nhân cắm hoa, một bếp trưởng hay một nhà thiết kế đa lĩnh vực.