Liên hoan phim Cannes 2025 khép lại trong tràng pháo tay dài không chỉ dành cho một bộ phim, mà cho cả một cuộc đời làm phim giữa những cấm đoán. Đạo diễn người Iran Jafar Panahi đã giành được Cành Cọ Vàng (Palme d’Or) với It Was Just an Accident – một tác phẩm giàu ẩn dụ, dũng cảm và đầy tính châm biếm về nhà tù và tự do.
Với chiến thắng này, Jafar Panahi trở thành đạo diễn châu Á đầu tiên sở hữu trọn bộ ba giải thưởng lớn nhất tại ba Liên hoan phim loại A thuộc hệ thống phân loại của FIAPF: Sư Tử Vàng (Venice), Gấu Vàng (Berlin) và giờ là Cành Cọ Vàng (Cannes). Một cột mốc lịch sử không chỉ với cá nhân Panahi, mà còn với điện ảnh châu Á nói chung.
Cú chốt đầy tự do tại Cannes
It Was Just an Accident mở ra bằng một tình huống trớ trêu: một cựu tù nhân tình cờ gặp lại kẻ từng cầm tù và tra tấn họ. Trong không gian đầy hồi tưởng, bộ phim như tái hiện từ ký ức của chính Jafar Panahi, người từng bị chính quyền Iran kết án sáu năm tù và cấm hành nghề trong 20 năm kể từ năm 2010. Dù bản án chưa được thi hành ngay, ông vẫn bị bắt vào năm 2022 và phải ngồi tù gần bảy tháng, cho đến khi được trả tự do vào tháng 2 năm 2023 sau một cuộc tuyệt thực kéo dài.
Với It Was Just an Accident, Panahi cho biết trong một cuộc phỏng vấn trước thềm Cannes rằng dù lệnh cấm hành nghề hiện đã được gỡ bỏ, ông vẫn phải làm việc trong điều kiện ngặt nghèo, không công khai, với dàn diễn viên và ekip hạn chế.
Chiến thắng của Jafar Panahi với It Was Just an Accident như một lời tuyên ngôn về sự tự do và sự phản kháng của con người Iran. Trong lịch sử Cannes đã từng có những chiến thắng mang tính chính trị. Nhưng trường hợp của Panahi là hiếm hoi, khi nghệ sĩ không chỉ làm phim về tự do, mà còn phải giành lấy quyền tự do ấy để được tiếp tục làm phim.
Hai thập kỷ làm phim: Một biên niên sử bất khuất
Jafar Panahi không phải cái tên xa lạ với giới điện ảnh thế giới. Kể từ The White Balloon (1995), bộ phim đầu tay dành Caméra d'Or (Máy quay Vàng) tại Cannes, ông đã miệt mài khắc họa xã hội Iran hiện đại qua lăng kính của những con người thường dân mà đặc biệt là phụ nữ, trẻ em, và những kẻ bên lề. Phim của ông không màu mè, không tuyên truyền mà đơn giản là nhìn thẳng vào những gì nhiều người cố tình lờ đi.
The Circle (2000), tác phẩm đoạt giải Sư Tử Vàng tại Venice kể về một vòng tròn đàn áp không lối thoát dành cho phụ nữ Iran. Taxi (2015), tác phẩm nhận giải Gấu Vàng tại Berlin là một chuyến xe vòng quanh Tehran, nơi Panahi vừa lái xe, vừa làm đạo diễn lại vừa là nhân vật chính, bởi ông bị cấm hành nghề và không thể rời khỏi đất nước. Giải thưởng năm đó được trao cho… cháu gái ông, bởi chính Panahi không được xuất cảnh. Tất cả những bộ phim ấy đều có chung tinh thần không khuất phục.
Lịch sử được viết lại từ những ngăn cấm
Đáng chú ý hơn cả, Panahi giành cả ba giải thưởng lớn nhất điện ảnh thế giới trong khi phần lớn sự nghiệp của ông diễn ra dưới cái bóng của cấm vận, giám sát và tù đày. Ông không thể công khai làm phim, không được xuất cảnh, thậm chí không được… cầm máy quay. Và thế là, ông quay bằng điện thoại (This Is Not a Film), quay lén trong taxi (Taxi), quay trong nhà (Closed Curtain) và quay trong im lặng (No Bears).
Giờ đây, với It Was Just an Accident, ông không còn “định nghĩa lại” cách làm phim dưới hạn chế mà là khẳng định: kể cả khi không được dỡ lệnh cấm, ông vẫn là một nghệ sĩ xuất sắc.
Thế nhưng chiến thắng của Panahi cũng không hề dễ dàng. Cannes 2025 chứng kiến sự cạnh tranh khốc liệt giữa những tác phẩm nặng ký.
Trong cùng hạng mục Cành Cọ Vàng, It Was Just an Accident phải cạnh tranh với Sentimental Value của Joachim Trier với những tầng cảm xúc nội tâm sắc sảo. Hay The Secret Agent của Kleber Mendonça Filho, một câu chuyện nặng tính chính trị không thua kém. Và đặc biệt là Thời Dại Cuồng Dã của Tất Cống, tác phẩm phim nghệ thuật đến từ Trung Quốc gây chú ý với ngôn ngữ hình ảnh đầy mê hoặc.
It Was Just an Accident đã chiến thắng thuyết phục vì cả chất lượng nghệ thuật và sức nặng của câu chuyện đằng sau. Trong một thế giới đầy biến động, Cannes năm nay gửi đi một thông điệp rõ ràng: nghệ thuật có thể bị giam giữ, nhưng không bao giờ bị khuất phục.
Và Jafar Panahi không đơn độc. Ông là hiện thân của một nền điện ảnh Iran luôn kiên cường trong im lặng, bền bỉ tạo nên giá trị giữa những giới hạn. Đồng thời, ông cũng là một phần của bức tranh điện ảnh châu Á sáng tạo không ngừng mở rộng, đa dạng về tiếng nói và giàu nội lực biểu đạt. Chiến thắng của ông là chiến thắng của cả một nền văn hóa luôn khao khát được nói, được thấy và được hiểu.