Việt Nam và Hoa Kỳ đã ký kết một Thỏa thuận Khung, thiết lập cấu trúc cho một thỏa thuận thương mại và thuế quan, trong đó ấn định mức thuế suất đối ứng của Việt Nam ở mức 20%. Thỏa thuận này được đưa ra vài tháng sau khi thông báo ngày 2/7 hé lộ những điểm chính của cuộc đàm phán, thu hút sự quan tâm lớn từ các thị trường.
Tuyên bố chung của hai nước về “Thỏa thuận Thương mại Đối ứng, Công bằng và Cân bằng” đã được công bố vào ngày 26/10, với kỳ vọng sẽ “mang lại cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu của cả hai nước cơ hội tiếp cận thị trường của nhau một cách chưa từng có tiền lệ.”
Thỏa thuận này được đưa ra ngay trước phiên điều trần quan trọng tại Tòa án Tối cao Hoa Kỳ vào ngày 5/11, nhằm xem xét liệu tổng thống Mỹ có thể sử dụng quyền hạn khẩn cấp để áp thuế mà không cần sự phê chuẩn của Quốc hội hay không.
Kết quả của phiên điều trần này (Learning Resources v Trump) có thể làm thay đổi toàn diện cách tiếp cận đối với cơ chế thuế quan đối ứng, vốn đã ảnh hưởng đến quan hệ thương mại toàn cầu kể từ sau tuyên bố “Ngày Giải phóng” vào tháng 4/2025.
Tuyên bố chung giữa hai quốc gia đánh dấu bước tiến ngoại giao quan trọng trong tiến trình đàm phán, dự kiến sẽ tiếp tục kéo dài đến cuối năm 2025 khi cả hai bên chuẩn bị các điều kiện trong nước để triển khai thực thi thỏa thuận.
Khung thỏa thuận: Những điểm chính và những điểm nổi bật
Tuyên bố chung được công bố bởi Nhà Trắng Hoa Kỳ và Bộ Công Thương Việt Nam cho biết, mức thuế đối ứng cuối cùng được thống nhất là 20% đối với tất cả “hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam.”
Phía Hoa Kỳ đã đồng ý áp dụng mức thuế 0% đối với một số mặt hàng cụ thể, dựa trên danh mục được nêu trong “Phụ lục III của Sắc lệnh số 14346”, hiện vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Theo các bình luận ban đầu, những mặt hàng được miễn thuế chủ yếu thuộc bốn lĩnh vực: hàng không, nông nghiệp, tài nguyên thiên nhiên quan trọng và dược phẩm.
Dưới đây là những nội dung chính được đề cập trong khung thỏa thuận:
- Thuế đối ứng 20% đối với hàng hóa Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ, một số mặt hàng cụ thể sẽ được miễn thuế;
- Việt Nam cam kết gỡ bỏ các rào cản phi thuế đối với hàng xuất khẩu công nghiệp của Mỹ bằng cách: Chấp nhận xe cơ giới đáp ứng tiêu chuẩn an toàn và khí thải của Mỹ; Cấp giấy phép nhập khẩu cho thiết bị y tế; Đơn giản hóa quy trình phê duyệt quy định đối với sản phẩm dược; Thực thi đầy đủ nghĩa vụ trong các hiệp ước quốc tế về sở hữu trí tuệ;
- Việt Nam xử lý các rào cản phi thuế quan đối với sản phẩm nông nghiệp của Mỹ, bao gồm cơ chế giám sát theo quy định và công nhận giấy chứng nhận chất lượng;
- Hoàn tất các cam kết về thương mại số, dịch vụ và đầu tư;
- Thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường, hải quan và thương mại;
- Tăng cường hợp tác nhằm củng cố khả năng chống chịu chuỗi cung ứng;
- Các thỏa thuận thương mại trong lĩnh vực nông nghiệp, hàng không và năng lượng, bao gồm việc Vietnam Airlines mua 50 máy bay Boeing trị giá hơn 8 tỷ USD.
Theo tài liệu từ Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR), thỏa thuận này được trình bày theo cách tiếp cận mang đậm tính chiến lược của Mỹ, với những cụm từ như “Confronting State-Owned Enterprises” (tạm dịch: đối phó với doanh nghiệp nhà nước) và “chống lại các hành vi bóp méo thị trường”, đều là những chỉ trích thường nhắm vào các nước như Trung Quốc. Điều này cho thấy thỏa thuận với Việt Nam cũng nằm trong chiến lược rộng hơn nhằm bảo vệ lợi ích thương mại của Mỹ trước những hành vi bị coi là thiếu công bằng.
Xét kỹ hơn về cấu trúc thỏa thuận, có thể thấy rằng những điều khoản về sở hữu trí tuệ, lao động, môi trường và quy định kỹ thuật đặt ra yêu cầu Việt Nam cần “nâng cấp” chính sách và khung pháp lý trong nước để tiệm cận với tiêu chuẩn của Mỹ và quốc tế, nhằm đáp ứng các điều kiện của thỏa thuận thương mại này.
Dưới góc nhìn thương mại toàn cầu, những hiệp định thương mại song phương như thế này cho thấy cách mà chính sách và hành vi thương mại nội địa của một quốc gia có thể chịu sự chi phối và điều chỉnh bởi các yêu cầu từ đối tác thương mại.
Năng lực cạnh tranh của Việt Nam so với các nước láng giềng
Mức thuế đối ứng cuối cùng của Việt Nam đã trở thành chủ đề được đồn đoán suốt nhiều tháng, khi các chuyên gia vào tháng 7 từng nhận định rằng kết quả của quá trình đàm phán kéo dài này sẽ là “phép thử” cho toàn khu vực châu Á.
Bởi lẽ, một thỏa thuận tốt hay không chỉ có thể được đánh giá khi so sánh với các thỏa thuận khác.
Cùng cuối tuần đó khi khung thỏa thuận của Việt Nam được công bố, Mỹ cũng chính thức công bố chi tiết các thỏa thuận thương mại với Malaysia và Campuchia, và một khung thỏa thuận tương tự với Thái Lan. Cả ba nước này đều nhận được mức thuế đối ứng là 19%.
Mặc dù nhiều người có thể cho rằng mức thuế 20% của Việt Nam - cao hơn 1% so với các nước láng giềng - là một kết quả chưa tối ưu, nhưng các nhà phân tích nhận định sự chênh lệch nhỏ này không mang nhiều ý nghĩa, xét trong bối cảnh chiến lược dài hạn khi Việt Nam đang trở thành mắt xích quan trọng trong cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ông Rod Y, Giám đốc Kinh doanh Công nghiệp Toàn cầu khu vực Châu Á – Thái Bình Dương của tập đoàn PSA BDP, cho biết khung thỏa thuận này đánh dấu một bước chuyển mang tính cấu trúc vượt ra ngoài phạm vi thuế quan:
“Vấn đề không chỉ là thuế, mà là sự hài hòa giữa các khung pháp lý, củng cố khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng, và đưa Việt Nam hội nhập sâu hơn vào hệ sinh thái công nghiệp của Hoa Kỳ.”
Vấn đề còn tồn tại: Thuế trung chuyển 40%
Một vấn đề không được đề cập trong thỏa thuận cuối cùng là “Thuế 40% đối với mọi hoạt động trung chuyển” - lần đầu được Tổng thống Mỹ nhắc đến trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social vào ngày 2/7.
Thuật ngữ “trung chuyển (transshipping)” mơ hồ này từng gây ra nhiều lo ngại trong giới kinh doanh, được hiểu là một biện pháp nhằm xử lý tình trạng hàng hóa Trung Quốc được vận chuyển qua các quốc gia thứ ba ở Đông Nam Á để lách khỏi hạn chế thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ông Travis Mitchell, Giám đốc điều hành Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam (AmCham), từng gọi vấn đề trung chuyển là “vấn đề trọng tâm của khu vực Đông Nam Á” hồi tháng 7.
Hiện nay, với khung thỏa thuận của Việt Nam đã được xác lập, ông Mitchell cho biết sự dịch chuyển sản xuất của các doanh nghiệp thành viên AmCham từ các thị trường khác - đặc biệt là từ Trung Quốc sang Việt Nam - cho thấy khả năng “thích ứng và bền bỉ” cần được duy trì và tiếp tục đầu tư.
Tại buổi Hội nghị gặp mặt với các lãnh đạo TP.HCM và cộng đồng doanh nghiệp vào cuối tháng 10, ông Mitchell nhấn mạnh rằng để thích ứng với bối cảnh thương mại mới, Việt Nam cần đảm bảo tính minh bạch và ổn định trong các chính sách tài chính, lao động và phát triển hạ tầng.
“Dù các mức thuế mới từ phía Mỹ có thể tạo ra không ít thách thức, AmCham khuyến nghị Việt Nam nên tăng cường sự nhất quán trong chính sách trong nước - bao gồm việc cấp phép đầu tư đúng hạn, áp dụng thuế và phí ổn định, cùng với đơn giản hóa thủ tục hải quan - để giữ vững niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài,” ông nói.