1. Chuyện gì đang xảy ra?
Khi trời se lạnh, dường như ai cũng muốn “đá bát phở” cho ấm người. Mà với người Việt, mỗi người gần như đều có cho riêng mình một hàng phở quen như phở Thìn, phở Huy, phở Khôi Hói hay phở Bát Đàn. Vậy nên thật hiếm thấy khi chỉ trong một tuần qua, người người lại đổ xô đi “check-in” ở tiệm phở anh Hai ở số 10 Đan Phượng, để rồi phát hiện rằng… tiệm phở này hoàn toàn không tồn tại trên bất kỳ con phố Đan Phượng nào.
“Phở anh Hai” từ khóa tưởng chừng chỉ là tên một quán ăn bình thường bỗng lọt top tìm kiếm nhiều nhất tại Việt Nam trong ngày 4/11. Thực chất, đây là tên của một tựa game indie mang tên Brother Hai’s Pho Restaurant - Tiệm phở của anh Hai do nhà phát triển marisa0704 phát hành trên nền tảng itch.io. Thời lượng game chỉ dài chừng một tiếng đồng hồ, nhưng “Tiệm phở của anh Hai” đã khiến dân mạng đổ xô review, giải mã, dựng clip phản ứng và tranh nhau “check-in” ở địa điểm hư cấu trên Google Maps và các ứng dụng đặt xe.
Và giữa vô số nhân vật vừa quen vừa lạ trong game, “cậu Vàng”, chú chó ham chơi của anh Hai đã trở thành biểu tượng lan truyền mạnh nhất mạng xã hội.
Hình ảnh cậu Vàng tràn ngập từ video của các streamer đến ảnh chế và cả fanart. Ngay cả trang Facebook Thông tin Chính phủ cũng nhanh tay “bắt trend”, dùng hình ảnh cậu Vàng để minh họa bài đăng về mức phạt tới 1 triệu đồng khi thả rông động vật nuôi nơi công cộng. Còn Meta Việt Nam thì tranh thủ dùng Meta AI để tạo loạt hình “các cậu Vàng Việt Nam”, góp phần biến “Tiệm phở của anh Hai” thành meme quốc dân chỉ sau hơn 10 ngày ra mắt.
2. “Tiệm phở của anh Hai” phất lên như thế nào?
Trailer đầu tiên của game chỉ mới được phát hành 12 ngày trước, còn video gameplay đầy đủ đầu tiên cũng mới xuất hiện 10 ngày trước trên YouTube. Nhưng chỉ trong chưa đầy hai tuần, “Tiệm phở của anh Hai” đã trở thành một hiện tượng lan truyền khắp không gian mạng Việt Nam với tốc độ mà ai làm game indie cũng mơ tới.
Bản thân tôi biết đến game nhờ một đoạn clip cắt từ livestream của một game streamer người Mexico, được chia sẻ lại trên Facebook ngày 31/10. Trong đó, streamer loay hoay vừa canh chừng cậu Vàng mê chơi, vừa bị hấp dẫn bởi nhân vật “Tê Liệt 5 Sao” để rồi bàng hoàng chứng kiến cậu Vàng bị bọn trộm chó cưỡi Exciter đặc trưng bắt mất. Khoảnh khắc ấy làm cả người xem lẫn streamer đều sửng sốt. Khi streamer người nước ngoài ngỡ ngàng vì hình cảnh “bắt chó”, người Việt cũng ngỡ ngàng theo vì…đơn giản là lần đầu thấy một điều quá đỗi “Việt Nam” được tái hiện hết sức chân thật, kỹ lưỡng đến mức có hẳn một cutscene riêng.
Video gốc của game streamer người Mexico - Eneninn đăng ngày 29/10, với phân cảnh đặc sắc nhất xuất hiện ở thời điểm 1:05:20.
Từ đoạn video ấy, hiệu ứng Domino bắt đầu: chỉ trong vài ngày, “cậu Vàng ham chơi” trở thành meme quốc dân. Các streamer Việt thi nhau phản ứng, fanpage lan truyền clip, và đến cả một cô chó Tam ngoài đời trông giống cậu Vàng cũng… viral, kéo theo quán ăn của nó nổi tiếng theo (dù không hề bán phở).
Hiệu ứng rộn ràng này khiến “Tiệm phở của anh Hai” đã trở thành một điểm hẹn văn hóa mạng: người chơi cùng nhau bàn về cậu Vàng, bàn về tiệm phở, bàn về những cài cắm và những meme rất độc đáo chỉ có ở Việt Nam. Tất cả bắt đầu từ một tựa game indie chỉ mới xuất hiện hơn một tuần.
3. Vì sao “Tiệm phở của anh Hai” phất lên nhanh đến vậy?
“Tiệm phở của anh Hai” không phải là một trò chơi có đồ họa sắc nét hay công nghệ tân tiến như các game AAA. Mọi thứ của tựa game này đều cho thấy nó được nhào nặn từ bàn tay và khối óc rất Việt Nam. Mọi chi tiết trong game đều gợi ra cảm giác “quen lắm”. Từ hàng phở, ông chú đội mũ cối ngồi kế bên điếu cày, đến tấm bảng tuyên truyền phòng chống AIDS ở những ngã ba, ngã tư. Những hình ảnh ấy thô ráp nhưng đậm chất đời sống Việt Nam đến mức dường như ai từng lớn lên ở đây cũng đã gặp ít nhất một lần.
Bên cạnh không khí ấy là những nhân vật, những điều thuộc về văn hóa “meme” mà chỉ người Việt mới hiểu hết tầng ý nghĩa. Như hình ảnh bọn trộm chó cưỡi Exciter, fan M.U mặc áo đỏ với biệt danh “Mân Đàn”, fan T1 ngồi trên chiếc xe lăn được gọi vui là “Tê Liệt” (kèm theo năm chiếc lồng đèn ông sao biểu trưng cho năm ngôi sao trên logo của nhóm esport T1), hay những câu hát “có bàn chân lặng lẽ”, và cả câu nói “cụ đi chân lạnh toát” từng là câu cửa miệng của nhiều người dùng mạng Việt Nam.
Thân thương nhất vẫn là cậu Vàng, tên gọi chung của các chú chó sống ở Việt Nam. Cái tên “cậu Vàng” vốn đã thân thuộc, gắn với những chú chó trung thành trong văn học Việt từ Lão Hạc của Nam Cao đến Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi. Câu trích "Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ" từ tác phẩm Lão Hạc cũng có một thời gian trở thành lời đùa của cư dân mạng Việt sau loạt video parody của 1977 Vlog. Giờ đây, cậu Vàng lẫn câu nói quen thuộc ấy lại một lần nữa “sống lại”, trở thành ngôi sao của tựa game mà nhiều người đã yêu mến gọi là Game of the Year.
“Tiệm Phở của Anh Hai” sao lại không phất lên cho được khi đó là một pha phối hợp chuẩn chỉnh giữa văn hóa bản địa và sự sáng tạo của cộng đồng?
Có người nhận xét tựa game là một phép “bành trướng lãnh địa: vô hạn content”. Mọi cảnh vật, chi tiết nhân vật, và cả những khoảnh khắc bất ngờ trong game lẫn ngoài game đều trở thành nguồn cảm hứng chế meme mới: fanart cậu Vàng tràn ngập mạng xã hội, các streamer dựng clip phản ứng, và những tình huống hài hước được tái hiện, biến hóa vô số lần.
Nhờ đó, phản ứng của các game streamer không chỉ dừng lại ở một clip đơn lẻ. Chúng nhanh chóng được cộng đồng Việt “thu hoạch”, biên tập lại, remix và chia sẻ, trở thành một phần ký ức vĩnh cửu trên Internet, một chuỗi content viral nối dài mà chỉ có cộng đồng mạng Việt Nam mới có thể tạo ra.
4. Trước “Tiệm phở”, game Việt đã có những tựa game viral nào?
Việt Nam cũng từng có một số tựa game indie gây chú ý:
Gần đây nhất là Tai Ương (The Scourge). Tựa game kinh dị nhập vai, khai thác các urban legend ở Sài Gòn thập niên 1990 được lan truyền trong cộng đồng game Việt, đặc biệt nhờ yếu tố bản địa hóa và câu chuyện độc đáo, dù chưa tạo nên cơn sốt toàn cầu.
Năm 2021, Hoa – game nghệ thuật với đồ họa 2D mềm mại, âm nhạc êm dịu, gợi nhớ làng quê Việt. Game được cộng đồng quốc tế đón nhận nhờ văn hóa Việt và trải nghiệm thư giãn, trở thành niềm tự hào cho ngành game indie nội địa
Và chắc chắn, khi nhắc đến game Việt, chúng ta không thể không nhắc đến Flappy Bird (2013). Sản phẩm của Nguyễn Hà Đông từng gây sốt toàn cầu, trở thành biểu tượng cho game indie Việt Nam. Thậm chí, Flappy Bird từng lọt top 50 thương hiệu được ưa thích nhất thế giới năm 2014 (theo Infegy).
Nhìn lại những tựa game viral của Việt Nam, dù khác nhau về thời điểm, thể loại hay độ phủ sóng, vẫn có những điểm chung nổi bật. Những nhà phát triển nhỏ nhưng tài năng hoặc biết cách khai thác văn hóa bản địa, hoặc có những ý tưởng sáng tạo rất đơn giản nhưng cuốn hút.
5. “Tiệm phở của anh Hai” liệu có tiếp nối Flappy Bird, trở thành hiện tượng toàn cầu?
Ở thời điểm tôi thực hiện bài viết này, “Tiệm phở của anh Hai” chỉ mới khai trương chưa tròn 2 tuần. Có lẽ vẫn quá sớm để chúng ta khẳng định chắc nịch tựa game sẽ tiếp nối Flappy Bird, trở thành một hiện tượng toàn cầu từ Việt Nam như một số trang thông tin đã hào phóng trao tặng danh hiệu.
Quả thật, đã có vài game streamer quốc tế chơi thử và trong đó có một kênh hơn 6 triệu người đăng ký, nhưng nếu nhìn kỹ, tổng cộng mới chỉ có 3 video từ những nhà sáng tạo nội dung quốc tế nhắc đến game trên nền tảng Youtube. Nghĩa là, tuy hiệu ứng lan truyền ở Việt Nam là không thể phủ nhận, nhưng để trở thành hiện tượng thế giới như Flappy Bird năm 2013 thì vẫn còn phải chờ đợi một chút.
Dẫu vậy, chúng ta vẫn có quyền đặt ngôi sao hy vọng cho phở anh Hai. Khi các content xoay quanh nó vẫn được cộng đồng Việt sáng tạo mỗi ngày. Nếu có điều gì mà “Tiệm phở của anh Hai” đã nối bước Flappy Bird thì có lẽ là ở cách tựa game này đã chạm được vào một phần văn hóa đại chúng, rồi để cộng đồng tiếp tục kể câu chuyện theo cách của họ.
Từ phản ứng tích cực ấy, nhiều người cũng hy vọng rằng marisa0704 sẽ không dừng lại ở đây. Trong một bài phỏng vấn, marisa0704 chia sẻ rằng anh chỉ làm game này trong vài tuần, với mong muốn “gửi gắm chút gì đó thân quen về Việt Nam”.
Chính sự chân thành ấy đã chạm đến người chơi, và nếu dự án được đầu tư chỉn chu hơn trong tương lai, “anh Hai” cùng cậu Vàng hoàn toàn có thể trở thành đại diện mới cho tinh thần sáng tạo game indie Việt.