Đi làm nhiều năm, mình nhận ra chúng ta rất dễ mặc định rằng người khác có ý xấu. Thời mới đi làm, mình hay nghĩ đồng nghiệp cố tình hại mình, sếp phê bình gay gắt là muốn làm khó.
Nhưng trong hành trình trưởng thành từ nhân viên sang quản lý, mình học được một loại tư duy khá thú vị: tư duy “benefit of the doubt”. Mình tạm dịch là “cho người khác hưởng lợi từ sự nghi ngờ”. Nghe có vẻ khó hiểu nhỉ? Nhưng thực ra nó rất đơn giản: khi chưa rõ sự thật, thay vì vội nghi ngờ ý xấu của người khác, mình chọn tin họ có ý tốt.
Bài viết này mình chia sẻ vì sao tư duy này có sức mạnh khủng khiếp trong việc bảo vệ sự “vô tư” của bạn.
Tư duy “benefit of the doubt” là gì?
Nghiên cứu tâm lý học đã chứng minh: những người thành công và hạnh phúc đều duy trì tư duy “assume positive intent” - luôn giả định người khác có ý định tốt. Đây chính là cốt lõi của tư duy benefit of the doubt.
Để dễ hình dung hơn, mình tạm phân biệt 2 định nghĩa như sau:
- Vô tư là không có thành kiến, không tính toán lợi hại cá nhân, nhìn nhận sự việc một cách khách quan.
- Vô tri là không biết gì, thiếu hiểu biết, ngây thơ.
Tư duy benefit of the doubt không phải là vô tri, mà là một lựa chọn có chủ đích. Người áp dụng không hề ngây thơ, ngược lại, họ sắc sảo và tỉnh táo, nhưng họ chọn không vội vàng gán ý xấu cho người khác khi chưa có bằng chứng rõ ràng.
Nhiều lãnh đạo giỏi trên thế giới duy trì cách tư duy này. Họ không nghĩ “nhân viên cố tình phá mình” mà tự hỏi: “Có thông tin gì mình chưa nắm được?” hoặc “Nguyên nhân thực sự là gì?”. Chính nhờ vậy, họ giải quyết vấn đề nhanh hơn và xây dựng được niềm tin vững chắc với đội ngũ.
Như ông Nguyễn Đức Tài, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Thế Giới Di Động, từng nói:
Tôi tin 99% con người là người tốt. Tôi sẽ không để 1% còn lại khiến mình phải tạo ra những biện pháp làm phiền 99% kia.
Triết lý ấy đã góp phần tạo ra văn hóa phục vụ khách hàng khác biệt, đưa doanh nghiệp này trở thành một trong những thương hiệu bán lẻ lớn nhất Việt Nam.
Nếu được sử dụng đúng nơi, đúng cách, đúng lúc, benefit of the doubt chính là “vũ khí” chiến lược để đi đường dài. Khi áp dụng tư duy này, bạn không phủ nhận khả năng người khác có ý xấu, bạn chỉ chọn không vội vàng kết luận họ xấu khi chưa có đủ bằng chứng. Giống như trong luật pháp, một người được coi là vô tội cho đến khi có bằng chứng rõ ràng chứng minh họ có tội. Chính cách nghĩ này sẽ tạo ra sự khác biệt khổng lồ trong cách bạn xây dựng quan hệ, hợp tác và duy trì niềm tin với người khác.
Vô tư thì được gì?
1. Tiết kiệm “chi phí” cảm xúc và năng lượng
Hãy làm một phép tính đơn giản, nếu mỗi ngày dành 2 tiếng để nghi ngờ và phân tích ý đồ xấu của người khác, một năm bạn mất 730 tiếng - tương đương 91 ngày làm việc. Năng lượng khổng lồ này lẽ ra có thể dùng để sáng tạo, phát triển bản thân, xây dựng dự án mới.
Khi áp dụng benefit of the doubt, bạn sẽ tự giải phóng bản thân khỏi gánh nặng tinh thần này. Mình lấy vài ví dụ thay đổi cách nghĩ:
- Đồng nghiệp không trả lời tin nhắn ngay? → Họ đang bận họp hoặc tập trung làm việc.
- Sếp góp ý gay gắt? → Sếp muốn dự án hoàn hảo hơn.
Khi não bộ không còn phải xử lý hàng trăm kịch bản tiêu cực vô nghĩa, bạn sẽ tập trung tốt hơn, làm việc hiệu quả hơn và quan trọng nhất là hạnh phúc hơn nhiều.
2. Tích lũy “vốn tin tưởng”
Con người luôn cảm nhận được thái độ của người đối diện, ngay cả khi không nói ra. Khi bạn tin tưởng ai đó, họ cảm nhận được và thường có xu hướng muốn hành động xứng đáng với niềm tin đó. Đây là hiện tượng “reciprocal nature of trust”, tạm dịch là sự tin tưởng có đi có lại, đã được chứng minh qua hàng nghìn nghiên cứu.
Trong thời đại này, vốn tin tưởng (trust capital) quan trọng hơn cả vốn tài chính. Mỗi lần bạn không vội trách móc khi đồng nghiệp mắc sai lầm, mỗi lần bạn kiên nhẫn với đối tác khi họ chậm trễ, là bạn đang “gửi tiết kiệm” vào một loại “tài khoản” vô hình nhưng cực kỳ giá trị.
Điều kỳ diệu là loại vốn này có lãi kép, càng nhận được nhiều sự tin tưởng, người ta càng nỗ lực để xứng đáng với niềm tin đó. Đến một lúc, vốn tin tưởng này trở thành tài sản lớn nhất: đối tác sẵn sàng ưu tiên hợp tác với bạn, nhân viên tự nguyện làm thêm khi cần, khách hàng giới thiệu khách mới mà không cần xin. Bạn không thể mua được thứ này bằng tiền, nhưng giá trị của nó gấp ngàn lần tài sản vật chất.
3. Trở thành người ai cũng muốn làm việc cùng
Mỗi giai đoạn trong sự nghiệp, loại giá trị cá nhân mình tìm kiếm ở đồng đội lại khác đi. Lúc trẻ, mình chỉ quan tâm mức lương, muốn đồng đội chăm chỉ. Khi trưởng thành thêm chút, mình cần đồng nghiệp có năng lực. Bây giờ mình lại muốn được chiến đấu chung hàng ngũ với những người đáng tin.
Người đáng tin không phải là người ngây thơ hay dễ dãi. Họ hiểu rằng tin tưởng tạo ra tin tưởng, và khi bạn biết cách tạo ra sự tin tưởng, bạn sẽ trở thành điểm tựa mà mọi người muốn hợp tác cùng.
Người khác sẽ tin cậy tìm đến bạn khi gặp tình huống khó. Cấp trên yên tâm giao cho bạn dự án quan trọng vì biết bạn không “drama hóa” vấn đề. Đối tác muốn làm việc lâu dài vì bạn không hạch sách, phiền hà. Nhân tài cũng muốn hợp tác với bạn vì họ biết sẽ được tin tưởng để phát triển.
Mình nhớ có lần một lập trình viên trong nhóm mắc lỗi khiến hệ thống sập suốt 2 tiếng. Thay vì trách mắng, mình hỏi anh ấy đã học được gì từ sự cố. Anh ấy ngạc nhiên, sau đó chia sẻ chi tiết về vấn đề và cách khắc phục. Từ đó, anh ấy không chỉ cẩn thận hơn mà còn trở thành người chủ động nhất trong việc cải thiện quy trình. 5 năm sau, anh ấy vẫn nhớ và kể lại câu chuyện này như bài học quan trọng nhất trong sự nghiệp.
Đó chính là sức mạnh của việc trở thành người ai cũng muốn làm việc cùng. Bạn không cần phải là người tài năng nhất, thông minh nhất hay quyền lực nhất. Bạn chỉ cần là người tạo ra môi trường an toàn, nơi mọi người được phép thất bại, được phép học hỏi, được phép là chính mình.
Cẩm nang làm người vô tư
Rèn sự vô tư có chủ đích
- Nhận diện lối suy nghĩ: Khi thấy mình bắt đầu nghi ngờ ý đồ người khác, hãy dừng lại và tự hỏi: “Có bằng chứng nào chắc chắn chưa?”
- Thực hành với hiệu ứng cộng dồn: Bắt đầu tìm ý tốt của người khác từ những tình huống nhỏ, như khi đồng nghiệp chậm trả lời tin nhắn. Lặp đi lặp lại sẽ tạo thói quen.
- Đặt ranh giới bảo vệ bản thân: Tin tưởng không đồng nghĩa dễ dãi. Bạn vẫn cần đặt rõ giới hạn để tránh bị lợi dụng.
Khi nào thì không nên vô tư?
Tư duy benefit of the doubt không có nghĩa là tin tưởng mù quáng. Có những tình huống “red flag” bạn cần cảnh giác:
- Khi ai đó có hành vi thao túng lặp lại nhiều lần.
- Khi họ luôn đặt mình là trung tâm, bất chấp tập thể.
- Khi trực giác của bạn báo động rõ ràng rằng có điều bất thường.
Kết
Có một nguyên lý trong lý thuyết trò chơi mà mình thấy cực kỳ đúng với cuộc sống: khi tất cả mọi người cùng dè chừng và nghi ngờ lẫn nhau, tất cả đều thua.
Hãy tưởng tượng: nếu mình nghi ngờ đồng nghiệp, họ cũng nghi ngờ lại mình. Mình giữ thông tin, họ cũng giữ. Mình phòng thủ, họ cũng phòng thủ. Kết quả sẽ thế nào? Cả hai cùng kiệt sức vì canh chừng nhau, không ai dám chia sẻ ý tưởng, không ai dám nhờ sự giúp đỡ. Dự án chậm, cơ hội mất, và tất cả cùng thua.
Nhưng khi có một người bắt đầu tin tưởng, vòng luẩn quẩn bị phá vỡ. Người được tin sẽ cảm thấy an toàn và bắt đầu đáp lại. Từ đó, tập thể chuyển từ “lose-lose” (cùng thua) sang “win-win” (cùng thắng). Đây chính là lý do tại sao benefit of the doubt không chỉ là lựa chọn cá nhân thông minh, mà còn là chiến lược tối ưu cho cả cộng đồng.
Cuộc chơi này đơn giản: bạn thắng khi tất cả được cùng nhau tập trung năng lượng vào sáng tạo, xây dựng và phát triển. Hoặc ít nhất, bạn thắng vì đã chọn là người tử tế.