Không gian mạng hiện nay tràn ngập các sự kiện bi thương, từ tai nạn, thiên tai đến cả trẻ em hay động vật bị bạo hành. Phản ứng ban đầu trong chuỗi tiếp nhận thông tin của người dùng là đau buồn, rầu rĩ, sau đó dần chuyển thành bất lực hay phẫn nộ.
Dòng cảm xúc tiêu cực còn chưa được giải quyết thì những vụ việc khác lại ập đến trước mắt. Vòng lặp này khiến người dùng rơi vào trạng thái mệt mỏi, dần trở nên tê liệt trước nỗi đau, thậm chí có xu hướng né tránh.
Vấn đề trên đã được GS. Charles R. Figley nhắc đến trong sách chuyên khảo do ông biên tập vào năm 1995 với tên gọi là Compassion Fatigue (tạm dịch: sự mệt mỏi của lòng trắc ẩn). Đây là trạng thái cạn kiệt cảm xúc và năng lượng của các bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên xã hội… khi thường xuyên phải chăm sóc, giúp đỡ người bị tổn thương. Và hiện nay, có lẽ người dùng mạng xã hội cũng không nằm ngoài tác động của hiện tượng này.
Vì vậy, các nhà trị liệu phương Tây đã đề xuất phương pháp Compassionate Detachment (tạm dịch: trắc ẩn có khoảng cách) để giúp mỗi người tự chuẩn bị một liều thuốc giảm đau trước những sự việc thương tâm và minh mẫn để khơi dậy những hành động thiết thực. Bạn có thể tự thực hành điều này thông qua 3 bước sau đây.
Bước 1: Thiết lập ranh giới với việc tiếp xúc thông tin
Tin tức tiêu cực là điều không ai mong muốn nhưng việc tiêu thụ quá mức sẽ khiến bạn kiệt quệ. Vì vậy, việc thiết lập ranh giới trong việc tiếp nhận thông tin là điều cần biết để đảm bảo sự ổn định của sức khỏe tinh thần.
Điều này không có nghĩa là bạn vô cảm hay làm ngơ trước những bất hạnh đó mà bạn đang chọn cách tiếp cận lành mạnh hơn. Vì những bi thương quá độ mà bạn buộc cơ thể phải gánh chịu không thể đổi lấy niềm vui hay sự thay đổi tích cực dành cho người khác.
Trước tiên, bạn có thể bắt đầu bằng việc chọn lọc nguồn tin để theo dõi. Chỉ nên ưu tiên các trang báo chính thống, hạn chế theo dõi các fanpage chỉ đăng tin sốc để tăng tương tác. Nếu một bài đăng kèm theo hình ảnh quá đau lòng, bạn hoàn toàn có quyền lướt qua hoặc chỉ đọc phần mô tả để nắm nội dung chính.
Đặc biệt, trong thời đại tin giả tràn lan thì việc học cách kiểm chứng thông tin là cũng quan trọng không kém. Rất nhiều bài đăng về các hoàn cảnh thương tâm thực chất là thông tin cũ, trường hợp đã nhận được hỗ trợ hoặc thậm chí bịa đặt thông tin để kêu gọi lòng thương.
Ví dụ như vừa qua trên ANTV đưa tin một số trường hợp mạo danh tên bệnh viện hoặc tổ chức từ thiện để kêu gọi quyên góp nhằm trục lợi. Chia sẻ những nội dung này không chỉ khiến bạn bị thao túng cảm xúc, mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nếu vô tình lan truyền tin giả. Nhận diện đúng đâu là thật, đâu là bẫy cũng là một dạng bảo vệ cho lòng trắc ẩn của chính mình.
Ngoài ra, hãy đặt ra giới hạn thời gian tiếp nhận tin tức mỗi ngày. Ví dụ, bạn có thể chọn một khung giờ cố định để xem tin, sau đó chuyển sang một hoạt động giúp làm dịu cảm xúc như đi dạo, viết vài dòng nhật ký hay đơn giản là uống một ly nước. Điều này giúp sức khỏe tinh thần của bạn có thời gian và không gian để phục hồi.
Bước 2: Thiết lập ranh giới với cảm xúc của chính mình
Khi chứng kiến bất hạnh, đau xót là phản ứng tự nhiên. Nhưng nếu không bước ra khỏi vòng lặp bi thương, bạn sẽ nhanh chóng kiệt sức mà không thể hỗ trợ được ai, kể cả chính mình.
Hãy bắt đầu bằng việc ghi nhận cảm xúc một cách nhẹ nhàng: “Ừ, chuyện này khiến mình buồn thật”, “Mình quan tâm nhưng mình cũng có những việc khác cần phải giải quyết trước đã.” Việc này không khiến bạn trông vô cảm mà giúp bạn duy trì lòng trắc ẩn theo cách bền vững hơn.
Bạn có thể viết cảm xúc ra giấy hoặc một ứng dụng ghi chú. Viết ngắn gọn điều khiến bạn day dứt rồi tạm khép lại. Điều này giống như việc bạn tạm cất cảm xúc tiêu cực vào một chiếc hộp để tâm trí được nghỉ ngơi. Đến khi cần bạn có thể quay lại đọc và xử lý sau.
Khi một vụ việc thương tâm được lan truyền trên nền tảng số, nó không chỉ kích thích cảm xúc tiêu cực của một cá nhân hay tập thể mà đôi khi còn lan rộng ở cấp độ xã hội nếu đủ nghiêm trọng. Dẫu vậy, bạn không nhất thiết cũng như không ai có quyền ép buộc bạn phải trở thành một phần trong đám đông giận dữ. Nếu chưa sẵn sàng phản hồi, bạn có thể chọn cách im lặng để xác minh thông tin hoặc theo dõi diễn biến để hành động khi cần thiết.
Lòng trắc ẩn trên mạng xã hội không phải là cuộc thi để xem ai đau buồn hay phẫn nộ nhiều hơn. Đó là cách ta cùng lan tỏa sự đồng cảm. Khi biết thiết lập giới hạn cho cảm xúc, bạn sẽ không đánh mất sự nhạy cảm, mà ngược lại càng hiểu rõ bản thân để yêu thương người khác đúng lúc, đúng cách.
Bước 3: Thiết lập ranh giới với hành động
Khi đối mặt với quá nhiều bất công và đau thương, nhiều người trong chúng ta mang theo mong muốn cần hành động để giúp đỡ.
Tuy nhiên không phải lúc nào bạn cũng phải lao vào mọi cuộc vận động hay cố gắng trở thành “vị cứu tinh”. Ngay cả Người Nhện trong The Amazing Spider-Man 2 - một nhân vật dù có sức mạnh phi thường cứu được vạn người cũng không thể cứu lấy người mình yêu. Điều đó cho thấy, ngay cả lòng tốt cũng cần có giới hạn để không trở thành gánh nặng.
Hành động vì cộng đồng là điều đáng quý, nhưng bạn cần cân nhắc liệu hành động đó có thực sự nằm trong khả năng của mình không. Thay vì dấn thân hay những mục tiêu lớn lao khiến bạn dễ từ bỏ, hãy bắt đầu từ những điều nhỏ, thiết thực và gần gũi với cuộc sống như:
- Xác minh nguồn tin trước khi ủng hộ hoặc chia sẻ vụ việc đến nhiều người.
- Giữ bình tĩnh và sự tử tế khi thảo luận những vụ việc thương tâm, gây phẫn nộ trên mạng xã hội
- Chăm sóc thú cưng chu đáo hoặc nếu chưa có người bạn nhỏ nào, bạn có thể chọn cách nhận nuôi để giảm bớt gánh nặng cho các trạm cứu hộ.
- Nếu lựa chọn quyên góp, bạn có thể trích một khoản tiền mỗi tháng phù hợp với điều kiện của bản thân để ủng hộ một tổ chức thiện nguyện đáng tin cậy.
- Rủ rê bạn học, đồng nghiệp và người thân tham gia các hoạt động tình nguyện tại địa phương khi rảnh rỗi.
Điều quan trọng nhất để chuyển hóa lòng trắc ẩn thành tinh thần nhân đạo nằm ở sự ổn định, bền vững. Một hành động nhỏ nhưng duy trì lâu dài có giá trị hơn rất nhiều so với những phản ứng bốc đồng rồi nhanh chóng lụi tắt.
Cuối cùng, lòng trắc ẩn tốt nhất nên bắt nguồn từ sự tự nguyện, chân thành với cảm xúc của bản thân. Bởi sự đồng cảm thật sự không nằm ở việc đau hay không đau, mà là cách bạn chọn phản ứng như thế nào để giữ cho trái tim mình luôn đủ ấm và sáng để đồng hành cùng người khác.