Cách thời gian trôi qua thật kỳ lạ. Có những ngày, ta thấy mọi dịch chuyển đều quá chậm. Nhưng rồi chỉ cần quay lưng một chút, ta đã ở tháng Sáu. Nửa năm 2025 đã lặng lẽ trôi qua, như thể ta chưa kịp sống thật sự trong bất kỳ khoảnh khắc nào.
Biến động không còn là điều bất ngờ nữa, nó là trạng thái thường trực. Tin tức mới cứ đến như sóng biển, hết chiến sự, bầu cử, rồi đến những thỏa thuận thương mại, khí hậu, AI… Những thứ từng thay đổi theo quý, theo năm, giờ có thể đảo chiều chỉ sau một buổi sáng. Thế giới như một dòng sông chảy xiết. Và trong dòng chảy đó, không ít người chọn tìm đến những nội dung dài, đặc biệt là sách như một cách để neo mình lại.
Sách chưa bao giờ mất đi sức mạnh chữa lành. Chúng cho phép ta rút lui khỏi thực tại, đắm mình trong một thế giới khác. Đó là nơi mọi thứ vận hành chậm rãi, nơi câu chữ có không gian để thở và ta có thể lắng nghe chính mình. Có lẽ vì sự biến động rất nhanh của thế giới, xu hướng đọc các thể loại "escapism" (thoát ly thực tại) vẫn là lựa chọn số đông. Điều đó dễ dàng chứng minh trên các bảng xếp hạng của Amazon và The New York Times.
Nhưng có một điều bất ngờ là trong những cuốn sách nổi bật nhất nửa đầu năm nay, không cuốn nào thực sự rủ ta đi trốn. Ngược lại, chúng là những tấm gương mời ta nhìn thẳng, nhìn thật sâu thật kỹ vào thời đại này.
1. Careless People – Sarah Wynn-Williams
Không phải lúc nào ta cũng có cơ hội nhìn vào một hệ thống khổng lồ từ bên trong, càng hiếm hơn nữa khi người kể chuyện là người từng giúp vận hành nó. Trong Careless People, Sarah Wynn-Williams, cựu Giám đốc Chính sách Toàn cầu tại Facebook, chia sẻ về thời gian cô từng làm việc tại tập đoàn quyền lực nhất thế giới, nơi tốc độ tăng trưởng đôi khi đi nhanh hơn cả đạo đức.
Bằng một giọng văn thẳng thắn nhưng không kém phần duyên dáng, Sarah không e ngại tiết lộ những cuộc chạm trám của Facebook với lãnh đạo thế giới, với chính quyền quân sự và cả khoảnh khắc Mark Zuckerberg biết về vai trò của Facebook trong bầu cử Mỹ năm 2016.
Bên cạnh hậu trường một công ty công nghệ lớn, cuốn hồi ký còn là lời tự sự của người làm mẹ nơi công sở, làm sếp trong một tổ chức quyền lực và làm người trong một hệ thống nơi sự thờ ơ đôi khi được khuyến khích, còn sự hoài nghi đạo đức thì không.
Careless People là một cuốn sách kỳ lạ: sắc sảo nhưng không giận dữ, hài hước mà vẫn đầy suy tư. Bằng sự dí dỏm và sắc sảo, Sarah cho thấy một thế giới nơi những người càng nắm nhiều quyền lực thì dường như càng trở nên vô trách nhiệm. Và hệ quả của sự thờ ơ đó không chỉ dừng lại ở nội bộ công ty, mà lan ra toàn xã hội.
2. The Emperor of Gladness – Ocean Vương
Ocean Vương viết tác phẩm thứ tư của mình vẫn bằng những câu văn tựa như thơ, nhưng chân phương hơn so với Một Thoáng Ta Rực Rỡ Ở Nhân Gian. Chất liệu của The Emperor Of Gladness vẫn được dệt bằng ký ức, những địa điểm và những cái tên mang đậm dấu vết của cá nhân anh.
Lấy bối cảnh nước Mỹ hiện đại, The Emperor of Gladness theo chân Hải, người sống trong khoảng lặng mơ hồ giữa hiện hữu và lãng quên. Ban ngày, anh làm việc trong một cửa hàng đồ ăn nhanh; ban đêm, anh chăm sóc một góa phụ già đang dần quên mất chính mình. Ở giữa hai nhịp sống ấy là những câu hỏi lặng lẽ về thân phận, về điều gì làm nên một con người, về niềm tin rằng mình xứng đáng được sống trọn vẹn dù không ai chú ý, dù không hoàn hảo.
Ocean Vương không viết để cứu rỗi ai. Anh chỉ viết để nhắc ta rằng tồn tại cũng là một hành động đầy can đảm.
3. Hunchback – Saou Ichikawa
Saou Ichikawa không chỉ là một nhà văn, cô là một người bước qua giới hạn. Là tác giả khuyết tật thể chất đầu tiên giành được giải Akutagawa danh giá, Saou viết bằng tất cả những gì cuộc sống từng lấy đi từ cô và cũng đang trả lại cho cô.
Hunchback kể về Shaka, là một phụ nữ sống với bệnh lý cơ bẩm sinh, gắn bó với xe lăn và máy thở, sống trong một trung tâm chăm sóc gần Tokyo. Cô căm ghét thư viện, những quyển sách phải dùng tay lật từng trang chỉ vì tất cả đều không dành cho người như cô. Nhưng Shaka không để thể trạng định đoạt cuộc sống của mình.
Shaka theo học các khóa trực tuyến, viết truyện gợi cảm, tweet những dòng sắc sảo, và trong một lần đùa cợt, đăng bài tìm người hiến tinh trùng. Từ đó, một chuỗi sự kiện bắt đầu, buộc Shaka phải nhìn lại những khái niệm tưởng như đã cố định: nữ tính, cơ thể, sự lựa chọn và quyền tự chủ. Thông qua hành trình ấy, chúng ta được thấy Shaka ngông nghênh sống giữa một thế giới vẫn còn nhiều bất cập. Cô vẫn đi, vẫn ra ngoài, vẫn cố gắng đến được những nơi mình muốn dù mất nhiều sức lực hơn người khác và đau đớn hơn người khác.
4. Sunrise on the Reaping – Suzanne Collins
Sau hơn một thập kỷ kể từ khi Đấu Trường Sinh Tử khép lại bộ ba gốc, Suzanne Collins quay trở lại với Khúc Hát Của Chim Ca Và Rắn Độc và mới đây nhất là Sunrise on the Reaping.
Những ai từng đọc kỹ Đấu Trường Sinh Tử đều hiểu đằng sau những trò chơi sinh tử là một ẩn dụ chính trị sâu sắc. Bộ ba đầu tiên chịu ảnh hưởng từ bối cảnh hậu sự kiện 11 tháng 9, đặc biệt là cuộc chiến Iraq. Và lần này, với Sunrise on the Reaping, Collins không giấu giếm việc mình đang đặt lại một câu hỏi cũ nhưng chưa bao giờ hết tính thời sự.
Tác phẩm theo chân Haymitch Abernathy – cố vấn bất đắc dĩ của Katniss về sau – trong kỳ Đấu trường lần thứ 50. Nhưng điều khiến Sunrise on the Reaping trở nên đáng chú ý không nằm ở các màn đối đầu hay chiến thuật sinh tồn, mà ở quá trình Haymitch dần nhìn ra bản chất thật sự của trò chơi.
Bị đẩy vào một trò chơi đã được định đoạt, Haymitch dần nhận ra có điều gì đó trong anh không chấp nhận cúi đầu. Và chính khát khao nhỏ nhoi ấy đã khơi nguồn cho một tinh thần phản kháng âm ỉ, vượt xa khỏi ranh giới của Đấu trường.
Nếu Đấu Trường Sinh Tử từng là sự phản chiếu của những năm tháng thế giới hoài nghi các thiết chế quyền lực, thì phần truyện mới nhất lại nhắc ta về một câu hỏi mà nhà văn Ursula K. Le Guin từng đặt ra giữa làn sóng phản đối cuộc chiến của Mỹ tại Việt Nam: Liệu bạn còn dám mơ về một thế giới tốt đẹp hơn?
Bốn cuốn sách. Bốn thế giới. Từ hồi ký, văn chương chính trị, tiểu thuyết tự sự, đến một phần mở rộng của vũ trụ tuổi thơ, các tác giả đã chọn kể những câu chuyện không dễ chịu. Nhưng điều còn lại sau tất cả không phải là sự tráng lệ của ngôn từ hay độ sắc sảo của lập luận, mà là niềm tin: vẫn có người đang cố gắng sống đúng quy tắc đạo đức của mình giữa những cỗ máy khổng lồ, những hệ thống vô cảm.
Nhưng thay vì làm ta mỏi mệt, những quyển sách này lại khơi lên khát khao được hiểu, được cảm, được kết nối. Và có lẽ đó là lý do ta chọn việc đọc như một cách chống lại sự lạc lõng giữa thời đại biến đổi liên tục. Chúng ta đọc không phải để thoát ly thực tại, mà để ở lại và dám mơ về một thế giới dịu dàng hơn, tốt đẹp hơn.