Trong lĩnh vực y tế, dải ruy băng (hay còn được gọi là nơ ung thư) từ lâu đã trở thành biểu tượng không thể thiếu trong cuộc chiến chống lại ung thư. Nơ ung thư đại diện cho sự nhận thức, niềm hy vọng và sự đồng hành cùng tất cả bệnh nhân, gia đình và cộng đồng trong hành trình chống lại căn bệnh thế kỷ đã lấy đi biết bao sinh mạng và để lại vô vàn mất mát.
Nguồn gốc các dải ruy băng ung thư
Việc sử dụng ruy băng như một biểu tượng gắn liền với ý nghĩa xã hội đã xuất hiện từ lâu, nhưng phong trào “nơ nhận thức” (awareness ribbon) chỉ thực sự bùng nổ vào thế kỷ 20. Vào thập niên 1970, dải ruy băng vàng được người dân Mỹ dùng để thể hiện niềm hy vọng và sự ủng hộ đối với những con tin bị bắt giữ ở Iran. Hình ảnh này được lấy cảm hứng từ ca khúc nổi tiếng Tie a Yellow Ribbon Round the Ole Oak Tree, khi vợ của một con tin đã buộc ruy băng vàng quanh gốc cây để kêu gọi cộng đồng cùng chung tay đòi tự do cho chồng mình.
Đến thập niên 1990, dải ruy băng đỏ xuất hiện trong lĩnh vực y tế, cụ thể là chiến dịch nâng cao nhận thức về HIV/AIDS. Từ đó, những chiếc nơ dần trở thành biểu tượng quen thuộc trên ngực áo, trong ngôi nhà của bệnh nhân, gia đình và cộng đồng - như một lời nhắn gửi về sự chia sẻ và đồng hành.
Trong số các màu sắc, nơ hồng - biểu tượng cho ung thư vú, có lẽ nổi tiếng nhất. Ở bài viết trước, tôi đã đưa thông tin lý giải về sự xuất hiện của chiếc nơ hồng này. Nhưng ít ai biết rằng, hiện nay, có hơn 50 màu nơ đại diện cho các loại ung thư, người sống sót và cả những người chăm sóc.
Dù tồn tại hơn 50 màu nơ, bài viết dưới đây chỉ đề cập đến những màu đại diện cho các loại ung thư phổ biến ở Việt Nam.
1. Ung thư cổ tử cung (Cervical cancer)
- Màu nơ: Trắng + xanh ngọc
- Tháng nhận thức: Tháng 1
Ruy băng xanh ngọc và trắng là biểu tượng của nhận thức về ung thư cổ tử cung. Trong đó:
- Màu xanh ngọc: sự thấu hiểu, đồng cảm và sức mạnh trong việc bảo vệ sức khỏe phụ nữ, đồng thời khuyến khích cộng đồng chủ động phòng ngừa và tầm soát.
- Màu trắng: mang ý nghĩa của hy vọng, khởi đầu mới và niềm tin vào khả năng vượt qua bệnh tật.
Theo số liệu Globocan 2020, ung thư cổ tử cung chiếm khoảng 2,3% trong tổng số ca ung thư tại Việt Nam, với 4.132 ca mắc mới và hơn 2.200 ca tử vong, tương đương gần 54%. Đáng lo ngại hơn, căn bệnh này ngày càng có xu hướng trẻ hóa, nhiều ca mắc ở phụ nữ chỉ mới trên/dưới 20 tuổi.
2. Ung thư buồng trứng (Ovarian Cancer)
- Màu nơ: Xanh ngọc
- Tháng nhận thức: Tháng 9
Nếu ung thư cổ tử cung được đại diện bởi sự kết hợp giữa xanh ngọc và trắng, thì ung thư buồng trứng lại gắn liền với chiếc nơ xanh ngọc đơn sắc.
Ung thư buồng trứng chỉ chiếm khoảng 3% trong tổng số các ung thư ở nữ giới, nhưng lại đứng thứ 5 trong các nguyên nhân tử vong do ung thư. Theo dữ liệu Globocan 2020, trên thế giới ghi nhận hơn 313.000 ca mắc mới và 207.000 ca tử vong. Tại Việt Nam có khoảng 1.404 ca mắc mới và 923 ca tử vong do căn bệnh này.
3. Ung thư tuyến tiền liệt (Prostate Cancer)
- Màu nơ: Xanh dương nhạt
- Tháng nhận thức: Tháng 9
Ruy băng xanh dương nhạt là biểu tượng của nhận thức về ung thư tuyến tiền liệt – một trong những loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới. Màu xanh dương gắn liền với sự nam tính, kêu gọi nam giới quan tâm hơn đến sức khỏe của họ.
Năm 2020, có 1.414.249 trường hợp mới được chẩn đoán và 375.000 ca tử vong trên toàn thế giới hàng năm do căn bệnh này. Tại Việt Nam, căn bệnh này phổ biến với khoảng 4.000 ca mắc mới mỗi năm, và xếp thứ 13 về số ca tử vong.
4. Ung thư đại tràng (Colon Cancer)
- Màu nơ: Xanh dương đậm
- Tháng nhận thức: Tháng 3
Trong khi ung thư tuyến tiền liệt được nhận diện bằng ruy băng xanh dương nhạt, ung thư đại tràng lại gắn với ruy băng xanh dương đậm, mang sắc thái mạnh mẽ hơn, nhấn mạnh tính nghiêm trọng hơn của căn bệnh này.
Trên toàn cầu, ung thư đại tràng là nguyên nhân tử vong đứng thứ 4. Tại Việt Nam, căn bệnh này xếp thứ 5 trong số các loại ung thư phổ biến. Globocan 2020 ghi nhận, mỗi năm nước ta có gần 16.000 ca mắc mới và hơn 8.200 ca tử vong. Ung thư đại tràng thường gặp ở người trên 50 tuổi, nhưng những năm gần đây tỷ lệ mắc bệnh ở người trẻ đang gia tăng nhanh chóng.
Điều đáng lưu ý là nếu phát hiện ở giai đoạn sớm, tỷ lệ chữa khỏi có thể lên tới 90%. Chính vì vậy, chiếc nơ xanh đậm không chỉ là biểu tượng của sự đồng cảm mà còn là lời kêu gọi cộng đồng nâng cao nhận thức, tầm soát định kỳ và chủ động phòng ngừa.
5. Ung thư dạ dày (Stomach Cancer)
- Màu nơ: Màu tím nhạt (lavender)
- Tháng nhận thức: Tháng 11
Màu sắc dịu nhẹ của tím lavender đại diện cho dạ dày, gợi nhắc đến sự mong manh, cần nâng niu của sức khỏe, đồng thời nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Ung thư dạ dày đứng thứ 5 trên thế giới cả về số ca mắc mới (968.784 ca) và tử vong (660.175 ca). Tại Việt Nam, căn bệnh này cũng nằm trong top 5 ung thư phổ biến, với khoảng 16.277 ca mắc mới và 13.264 ca tử vong mỗi năm. Hơn 50% bệnh nhân được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi khối u đã xâm lấn hoặc di căn, khiến cơ hội điều trị triệt căn giảm đáng kể.
6. Ung thư tuyến tụy (Pancreatic Cancer)
- Màu nơ: Tím
- Tháng nhận thức: Tháng 11
Sắc tím của dải ruy băng ung thư tuyến tụy xuất phát từ một câu chuyện cảm động: bà Rose Schneider – người yêu thích màu tím, đã qua đời sau khi chiến đấu với căn bệnh này. Con gái bà, trong nỗi mất mát và thiếu vắng sự chia sẻ, đã sáng lập Pancreatic Cancer Action Network (PanCan), nhằm đồng hành cùng những người bệnh nhân khác. Từ đó, màu tím được chọn làm biểu tượng, đại diện cho sự kiên cường và hy vọng trong hành trình chống lại một trong những loại ung thư ác tính nhất.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 458.918 ca mắc mới ung thư tuyến tụy, xếp thứ 14 về tỷ lệ mắc. Tuy nhiên, căn bệnh này lại đứng thứ 6 về tỷ lệ tử vong, với khoảng 432.242 ca tử vong/năm. Tỷ lệ sống sau 5 năm trung bình chỉ khoảng 9,3%, phản ánh tiên lượng rất xấu.
7. Ung thư gan (Liver Cancer)
- Màu nơ: Xanh ngọc lục bảo
- Tháng nhận thức: Tháng 10
Màu xanh đậm giàu sức sống này đại diện cho lá gan – một trong những cơ quan quan trọng bậc nhất của cơ thể, đồng thời nhấn mạnh vai trò thiết yếu của việc bảo vệ và duy trì sức khỏe gan.
Theo thông tin mới nhất, ung thư vú hiện đã vượt ung thư gan về số ca mắc mới. Tuy nhiên, với số ca tử vong lên tới 25.272 người, chiếm gần 21% tổng số ca tử vong do ung thư, ung thư gan vẫn là căn bệnh cướp đi nhiều sinh mạng nhất trong các loại ung thư tại Việt Nam.
8. Ung thư phổi (Lung Cancer)
- Màu nơ: Trắng hoặc ngọc trai
- Tháng nhận thức: Tháng 11
Ruy băng trắng hoặc ngọc trai là biểu tượng của nhận thức về ung thư phổi – một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu do ung thư trên toàn thế giới. Màu trắng gợi sự tinh khiết và hơi thở của sự sống. Sắc ngọc trai nhấn mạnh sự quý giá, độc nhất vô nhị của mỗi bệnh nhân trong hành trình chống lại căn bệnh này.
Ung thư phổi đứng thứ 2 về tỷ lệ mắc mới và là nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất trong số các bệnh ung thư trên toàn thế giới. Tại Việt Nam năm 2020, tỉ lệ mắc ung thư phổi xếp thứ 2 với 26.262 ca mắc mới chiếm 14.4%, và 23.797 ca tử vong vì căn bệnh này.
9. Ung thư thận (Kidney Cancer)
- Màu nơ: Cam
- Tháng nhận thức: Tháng 3
Thận một cơ quan quan trọng trong việc lọc máu và duy trì cân bằng cơ thể. Màu cam rực rỡ thể hiện năng lượng, sự quyết tâm và tinh thần chiến đấu chống lại bệnh tật.
Ung thư thận chiếm 90% các loại u ác tính nguyên phát ở thận. Bệnh thường xuất hiện ở người lớn trên 40 tuổi, với tỉ lệ nam gấp 2 lần so với nữ giới. Ung thư thận chiếm 1-2% toàn bộ các loại ung thư ở người lớn. Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận khoảng 1.700 - 2.000 ca ung thư thận mới, một con số đáng báo động cho thấy sự gia tăng của căn bệnh nguy hiểm này.
10. Ung thư tuyến giáp (Thyroid Cancer)
- Màu nơ: xanh lam, hồng và xanh ngọc
- Tháng nhận thức: Tháng 9
Ruy băng ba màu xanh dương, hồng và xanh mòng két là biểu tượng của nhận thức về ung thư tuyến giáp. Sự kết hợp màu sắc này gợi nhắc đến hình ảnh tuyến giáp – một cơ quan nhỏ nhưng có vai trò quan trọng trong điều hòa nội tiết, đồng thời thể hiện sức mạnh và sự đoàn kết trong hành trình chống lại căn bệnh này.
Theo thống kê của Globocan 2022, trên thế giới có khoảng 821.214 ca mắc mới và 47.507 ca tử vong do ung thư tuyến giáp. Tại Việt Nam, đây là loại ung thư đứng thứ 6 trong số các bệnh ung thư thường gặp, với khoảng 6.122 ca mắc mới và 858 ca tử vong mỗi năm, tương ứng tỷ lệ 4,8 ca/100.000 dân.
Với sự phát triển của y học hiện đại, nhiều loại ung thư đã có thể được khống chế nếu phát hiện sớm, thậm chí có những trường hợp đã được chữa khỏi. Thế nhưng, quan niệm “ung thư là án tử” vẫn khiến không ít người bệnh rơi vào tâm trạng chán nản và tuyệt vọng. Tôi tin rằng, những dải ruy băng đầy màu sắc không chỉ là biểu tượng của niềm an ủi và sức mạnh, mà còn góp phần xoa dịu nỗi lo, gắn kết tinh thần cộng đồng giữa bệnh nhân, gia đình và xã hội, để không ai cảm thấy cô đơn dù đang trong hành trình chiến đấu với bệnh tật.