Ngày 21/6 năm nay là kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam. Dù không phải ngày nghỉ lễ chính thức, nó vẫn là cột mốc đặc biệt theo cách rất riêng. Bởi đây là ngày tôn vinh những nhà báo, phóng viên, phát thanh viên, biên tập viên - lực lượng liên tục cập nhật và sản xuất những tin tức, nội dung mà chúng ta tiêu thụ mỗi ngày.
Nhân kỷ niệm 100 năm ngày “giỗ tổ” nghề báo, chúng ta hãy cùng điểm lại 5 sự thật thú vị về báo chí Việt Nam từ những ngày đầu gian khó cho đến hiện tại, nơi các nhà báo gen Z có thể tác nghiệp chỉ với một chiếc điện thoại thông minh.
1/ “Tổ nghề” báo chí Việt Nam là ai?
Đó là nhà bác học Trương Vĩnh Ký (1837-1898), hiệu là Sĩ Tài, tên thường gọi là Pétrus Ký. Đương thời ông là một học giả lớn thành thạo trên 20 ngôn ngữ, đồng thời là tác giả hơn 100 bộ sách và hàng nghìn bài viết chuyên sâu ở nhiều chuyên ngành: văn hóa, ngôn ngữ, địa lý và nhân chủng học.
Trương Vĩnh Ký là người khởi xướng và là tổng biên tập đầu tiên của Gia Định báo - tờ báo viết bằng chữ Quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam. Gia Định báo phát hành số đầu tiên ngày 15/4/1865, ra hằng tuần tại Sài Gòn và tồn tại suốt 44 năm sau đó. Trước Gia Định báo, Việt Nam đã có một số tờ báo được phát hành, nhưng chủ yếu viết bằng tiếng Pháp, Hoa hoặc chữ Nôm.
Hiện lăng mộ của Trương Vĩnh Ký (do chính ông thiết kế và giám sát xây dựng) được đặt tại số 520 Trần Hưng Đạo, phường Chợ Quán, quận 5, TPHCM. Đây là di tích lịch sử mang nét kiến trúc giao thoa Đông - Tây, đồng thời phản ánh vốn kiến thức sâu rộng của ông. Ngoài ra tại quê hương ông ở Cái Mơn, Bến Tre cũng có một nhà tưởng niệm.
2/ Vậy vì sao ngày Báo chí Cách mạng lại được tính từ cột mốc năm 1925?
Đó là bởi vào ngày 21/6/1925, tờ báo Thanh Niên do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và viết bài đầu tiên được xuất bản. Tờ báo được xuất bản dưới bí danh Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu (Trung Quốc), và bí mật chuyển về Việt Nam để truyền bá tư tưởng cách mạng.
Dù Gia Định báo đã được xuất bản trước đó 60 năm, báo Thanh Niên đã mở ra một dòng báo chí mới: báo chí cách mạng Việt Nam. Báo Thanh Niên giương cao ngọn cờ cách mạng, nói lên ý chí, khát vọng của dân tộc Việt Nam, đồng thời chỉ rõ đường hướng đấu tranh vì độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội của nhân dân Việt Nam.
Với ý nghĩa đó, Ban Bí Thư Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đã ra quyết định số 52 ngày 5/2/1985, theo đó lấy ngày 21/6 hằng năm làm ngày Báo chí Việt Nam. Kể từ năm 2000, ngày này chính thức được gọi là Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.
3/ Nhà báo nhiều bút danh nhất Việt Nam là ai?
Đó chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Theo nhiều nghiên cứu thống kê, Bác đã sử dụng tổng cộng 174 bút danh khác nhau suốt quá trình hoạt động báo chí và cách mạng. Một số bút danh tiêu biểu có thể kể đến Nguyễn Ái Quốc (thường dùng khi viết cho các báo Pháp và quốc tế), T. Lan (dùng cho các bài viết với giọng văn sinh động, kể chuyện gần gũi), Trần Dân Tiên, Chiến Sĩ Giải Phóng…
Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng viết báo bằng 5 ngôn ngữ: tiếng Việt, Trung, Pháp, Anh và Nga. Người đã truyền dạy nhiều bài học quý giá mà bất kỳ thế hệ nhà báo nào cũng có thể áp dụng làm kim chỉ nam hành nghề:
“Không biết rõ, không hiểu rõ, chớ nói, chớ viết. Khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn”.
“Người tuyên truyền bao giờ cũng phải tự hỏi: Viết cho ai xem? Nói cho ai nghe? Nếu không vậy, thì cũng như cố ý không muốn cho người ta nghe, không muốn cho người ta xem”.
4/ Việt Nam có tất cả mấy loại hình báo chí?
Ngày nay, “báo chí” không chỉ gói gọn trong tờ giấy khổ lớn in mực đen trắng (hoặc màu). Tại Việt Nam hiện có 5 loại hình báo chí đang vận hành: báo in (báo giấy truyền thống), báo điện tử, đài phát thanh (radio, podcast), truyền hình (bao gồm cả VOD và các kênh YouTube chính thức của nhà đài) và báo ảnh.
Ngoài ra trong những năm gần đây, newsletter, livestream và các nền tảng mạng xã hội cũng trở thành “địa bàn” hoạt động mới cho báo chí chính thống. Không ít nhà báo trẻ hiện nay đồng thời là những nhà sáng tạo nội dung, họ sử dụng TikTok, Instagram hay YouTube để đưa tin một cách sáng tạo, gần gũi với độc giả trẻ.
5/ Báo chí Việt Nam đã để lại dấu ấn gì trên trường quốc tế?
Nhà báo Việt Nam được cấp thẻ báo chí Liên Hợp Quốc là Khuông Việt (1912-1978), tên thật là Lý Vĩnh Khuông, có các bút danh như Việt Hà, Trần Văn Hai. Ông xuất thân là thủ thư, hăng hái tham gia làm báo, viết sách, sớm cộng tác với nhiều tờ báo lớn và là thành viên nhiều tổ chức chính trị, xã hội.
Năm 1948, Khuông Việt được Liên đoàn S10 cử sang Pháp tham dự Đại hội lần thứ 40 của Đảng Xã hội Pháp. Tại đây ngày 19/9/1948, ông chính thức được cấp thẻ báo chí Liên Hợp Quốc với tư cách là ký giả báo Công chúng.
Một số nhà báo Việt khác từng gây tiếng vang trên trường quốc tế phải kể đến nhà báo, nhiếp ảnh gia Đoàn Công Tính - nổi tiếng với loạt ảnh về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước được trưng bày ở nhiều triển lãm quốc tế, và Nguyễn Đình Thắng - cây viết đến từ báo Lao Động, từng đoạt giải CNN Journalist Award khu vực châu Á năm 2005 với loạt bài điều tra “Mổ xẻ nạn buôn bán phụ nữ và trẻ em qua biên giới”.