Bước vào tuổi đi làm (Gen Z gọi vui là "gia nhập thị trường lao động"), mỗi người sẽ bắt đầu cần ký kết đủ loại hợp đồng: từ hợp đồng thử việc, hợp đồng lao động đến hợp đồng thuê nhà, mua xe,... Ký là một chuyện, nhưng những dòng chữ nhỏ li ti trong hợp đồng có được đọc kỹ lưỡng trước khi ký hay không lại là chuyện khác.
Thú thật, đọc hợp đồng với người trẻ, mắt còn tinh, cập nhật nhiều thông tin, đã là vấn đề nan giải, thì với bố mẹ (những người giữ niềm tin rằng hợp đồng đôi khi chỉ là "giấy tờ thủ tục", không phải thứ cần đọc kỹ, chỉ ký là xong), sẽ còn nan giải hơn.
Thế nhưng, cũng chính vì “ký cho xong”, nhiều hệ lụy không ngờ có thể sẽ xảy ra!
Vì sao bố mẹ chủ quan?
Chúng ta thường nghĩ người lớn sẽ cẩn thận hơn, nhưng bố mẹ lại là đối tượng hay chủ quan khi cầm bút ký. Lý do không phải vì thiếu hiểu biết, mà còn đến từ những thói quen và tâm lý sau:
1. Tin người
Bố mẹ có xu hướng tin vào lời nhân viên tư vấn, bạn bè hoặc người quen giới thiệu. Nếu đã là “chỗ thân quen”, họ mặc định rằng mọi thứ đều ổn, giấy tờ chỉ là thủ tục cho có. Thậm chí, trong một vài trường hợp, bố mẹ ký mà không cần đọc vì nghĩ: “Ký cho đúng quy trình thôi, người quen đâu thể lừa mình!”
Chính sự tin tưởng ấy lại là kẽ hở cho nhiều trường hợp không thể “quay đầu” sau này, khi đã “giấy trắng mực đen”. Tin tưởng là điều tốt, nhưng trong những chuyện liên quan đến tài chính, tài sản, việc kiểm tra kỹ luôn cần đặt lên hàng đầu, dù người đưa hợp đồng có thân quen đến đâu chăng nữa.
2. Tâm lý ngại phức tạp
Đứng trước một bản hợp đồng dày đặc chữ, nhiều điều khoản chuyên môn, bố mẹ dễ rơi vào trạng thái ngại đọc, đọc lướt hoặc bỏ qua hẳn. Đây là biểu hiện của tâm lý phổ biến được gọi là “Complexity aversion” (tạm dịch: xu hướng né tránh những thứ phức tạp), thấy dài, thấy khó hiểu, não sẽ tự động phớt lờ. Và khi đã né tránh sự phức tạp, đồng nghĩa với việc bố mẹ dễ dàng chấp nhận cả những rủi ro đi kèm.
3. Sợ mất thời gian
Với nhịp sống bận rộn, đặc biệt là những người làm ăn nhỏ lẻ, buôn bán tự do, bố mẹ thường chọn ký nhanh để còn lo toan nhũng công việc khác, những việc theo họ quan trọng hơn chuyện ký hợp đồng. Càng nhanh càng tốt, càng đỡ suy nghĩ càng đỡ mệt đầu.
Nhiều người thậm chí còn quan niệm rằng “sai ở đâu thì sửa ở đó”. Nhưng với hợp đồng, không phải lúc nào cũng có cơ hội sửa, đặc biệt với những giấy tờ liên quan đến tài sản lớn như nhà đất, bảo hiểm hay vay tín dụng.
Chữ ký nhỏ, hậu quả lớn
Một chữ ký đôi khi chỉ mất chưa tới năm giây để hoàn thành. Thế nhưng hậu quả mà nó để lại có thể kéo dài theo năm tháng, thậm chí cả đời.
Hãy tưởng tượng một ngày, nếu bố mẹ đi vay tiền mua xe, ký hợp đồng với mức lãi suất nghe qua nhẹ như gió. Nhưng sau ba tháng, lãi suất bỗng đội lên gấp ba, gấp bốn. Lý do là trong một trang giấy nào đó, mục “phụ lục lãi suất sau ưu đãi” đã ghi sẵn nhưng bị lờ đi.
Hay như chuyện mua đất, mộc đỏ rõ ràng, chữ ký sẵn sàng cho mọi giao dịch. Thế nhưng đến lúc hoàn tất giấy tờ lại phát hiện diện tích thực tế thiếu mất vài mét vuông, tên người sở hữu không trùng khớp, điều kiện pháp lý của dự án chưa đầy đủ. Điều chỉnh những lỗi sai đó không phải chuyện một sớm một chiều, kéo theo nhiều rắc rối, phiền phức.
Nghiêm trọng hơn, là khi, chính bố mẹ sẽ trở thành “nạn nhân” của những chiếc bẫy giăng sẵn - những hợp đồng được soạn ra với ý đồ đánh vào sự tin người, chủ quan. Những lời quảng cáo mật ngọt “hồ sơ đơn giản, duyệt trong ngày” khiến người tham gia hợp đồng hồ hởi đặt bút ký, mà không biết rằng sau đó là lãi cộng dồn, phí quản lý, phí chậm trả, phí dịch vụ chuyển đổi, thậm chí phí phạt, đẩy tổng số tiền lên gấp rưỡi, gấp đôi so với ban đầu.
Có người chỉ vì một chữ ký nhỏ mà mất đi số tiền đã tích góp cả đời, dành dụm cho tuổi già hoặc để dành cho con cái.
Giúp bố mẹ “nâng skill” đọc hợp đồng
Không phải ai cũng nắm rõ luật hay quen mặt với giấy tờ. Tuy nhiên, chúng ta không cần là luật sư hay chuyên gia pháp lý mới có thể giúp đỡ bố mẹ trong việc kiểm tra hợp đồng. Chỉ cần hiểu đúng vài nguyên tắc cơ bản, nắm rõ những điểm dễ phát sinh rủi ro, đó đã là một cách thiết thực để bảo vệ gia đình.
1. Phương pháp đọc “3 lần”
Nếu trong học tập, chúng ta có phương pháp ghi nhớ 3-2-1: đọc 3 lần, nhắc lại 2 lần, viết ra 1 lần, thì trong khâu đọc hợp đồng, ta cũng có thể áp dụng một phiên bản “3 lần” đơn giản hơn nhưng cực kỳ hiệu quả:
- Lần 1 - Đọc tổng thể: Ở lượt đọc đầu tiên, hãy căn dặn bố mẹ tập trung rà soát nhanh các mục lớn của hợp đồng để hiểu bố cục: hợp đồng gồm những phần nào, thông tin cơ bản nằm ở đâu, các mục chính cần lưu ý là gì.
- Lần 2 - Đọc để nắm chi tiết: Đi sâu vào từng điều khoản quan trọng như số tiền, thời hạn, phí phạt, quyền và nghĩa vụ của các bên. Đọc kỹ từng phần, không bỏ sót cả những dòng nhỏ ở cuối trang hay chú thích đi kèm.
- Lần 3 - Đọc những điểm chưa chắc chắn: Xem lại toàn bộ hợp đồng từ đầu đến cuối, chủ động đặt câu hỏi với những nội dung còn mơ hồ, dễ gây hiểu lầm. Đây cũng là lúc kiểm tra kỹ các thông tin cá nhân, con số, điều kiện ràng buộc trước khi đặt bút ký.
2. Chú ý đặc biệt tới những cụm từ “mập mờ nhưng nguy hiểm”
Khi đọc hợp đồng, hãy nhắc bố mẹ đừng bỏ qua các cụm từ tưởng chừng vô thưởng vô phạt như “cung cấp”, “tuy nhiên”, “bất kể những điều đã nói ở trên” hay “tránh sự nghi ngờ”. Đây chính là những dấu hiệu cho thấy hợp đồng đang cài cắm các ngoại lệ, điều kiện bổ sung hoặc quy tắc được ưu tiên hơn các điều khoản trước đó.
Những câu có phủ định kép hay diễn đạt vòng vo cũng rất đáng chú ý. Ví dụ: “Bên A sẽ không chịu trách nhiệm trong mọi trường hợp, trừ khi có thỏa thuận khác bằng văn bản.” Ngữ pháp câu này dễ khiến người đọc lướt qua mà không nhận ra đang đồng ý với việc “miễn trừ trách nhiệm cho bên A”, điều có thể gây bất lợi cho bên còn lại.
3. Đừng chỉ đọc cái đã có, hãy để ý cả cái còn thiếu
Khi cầm hợp đồng trên tay, nhiều người chỉ tập trung xem những điều khoản đã ghi sẵn mà quên mất: nguy hiểm cũng đến từ những thứ… chưa được viết ra.
Ví dụ, trong hợp đồng thuê nhà, nếu không ghi rõ trách nhiệm sửa chữa khi hỏng hóc thuộc về ai, rất dễ xảy ra tình huống: điều hòa hỏng, đèn cháy, chủ nhà và người thuê dễ xảy ra đôi co, tranh chấp.
Hoặc khi mua bán tài sản, hợp đồng chỉ ghi giá và thời gian giao nhận, nhưng không đề cập đến phương án xử lý nếu tài sản bị lỗi hoặc giao trễ. Những điều “bỏ quên” như vậy dễ khiến bố mẹ rơi vào thế bất lợi.
Tóm lại, một chữ ký chỉ mất vài giây, nhưng có thể quyết định quyền lợi, tài sản và cả sự bình yên của gia đình trong nhiều năm sau đó. Hợp đồng, là cơ sở pháp lý để đảm bảo các thỏa thuận được thực hiện đúng. Hãy đồng hành cùng bố mẹ, để hạn chế rủi ro, cả nhà cùng yên tâm trên những chặng đường quan trọng trong cuộc sống.