Suốt nhiều năm thực hành nghệ thuật và nghiên cứu, nghệ sĩ Hương Color luôn trăn trở về một câu hỏi tưởng chừng đơn giản: “Việt Nam màu gì?”
Với chị, màu sắc không chỉ để “đẹp mắt”, mà còn phải phù hợp. Nó là trung tâm của cảm xúc, tác động đến trạng thái tinh thần con người trong không gian sống.
“Màu sắc không chỉ kích thích thị giác. Nó còn chạm đến cảm giác, tạo ra trải nghiệm cá nhân. Mỗi màu đều để lại dấu ấn trong tâm trí và hành vi của chúng ta.”
Triển lãm Liên Cảnh vào một ngày tháng Tám, với những bức tranh màu nước trên lụa và giấy Dó, miêu tả nhiều trạng thái, tầng lớp, ý niệm về hoa SEN. Hình tượng tâm SEN chính là tâm điểm khái niệm và thị giác của toàn bộ triển lãm. Những tác phẩm là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại - một tuyên ngôn mỹ học sâu sắc về tâm thức. Cõi SEN hiện ra rạng rỡ, đầy xúc cảm, tôi, một người trẻ ngỡ ngàng với những gam màu cuốn hút, sang trọng nhưng lại rất đỗi thân thuộc, hỏi chị “Theo chị, Việt Nam có màu gì?”, và sau đó được biết VIỆT NAM MÀU GÌ cũng chính là tên một cuốn sách được chị ấp ủ ý tưởng nhiều năm trước và giờ đang dần được hiện thực hóa bằng những triển lãm trong hơn hai năm qua.
Nếu nhìn từ góc độ màu sắc, nghệ thuật dân gian và mỹ thuật hiện đại, căn tính người Việt Nam được hình thành bởi sự hòa quyện của nhiều yếu tố lịch sử, địa lý, tâm lý xã hội và trải nghiệm thẩm mỹ lâu dài.
Trong hành trình tìm căn tính màu Việt, Hương Color nhận ra một sự đối thoại tinh tế giữa màu sắc cung đình và màu sắc dân gian. Khái niệm “ngũ sắc” của Á Đông, đã ra đời từ hàng nghìn năm nay.
Việt Nam tiếp nhận quan niệm ngũ hành (kim - mộc - thủy - hỏa - thổ) và cách phối màu mang tính biểu tượng (màu đỏ cho may mắn, vàng cho tương lai vận mệnh quốc gia). Huế – kinh đô xưa – còn lưu giữ hệ màu độc đáo trên kiến trúc và đồ dùng cung đình: ngói hoàng lưu ly rực rỡ, men Pháp Lam, vàng với chàm (xanh ẩn tím), đỏ với bích ngọc (lục ẩn xanh), xanh với hỏa hoàng (vàng cam), phỉ thúy (xanh ẩn lục), hổ phách (cam đỏ), óng ánh bảy sắc màu, những mảng sơn son thếp vàng trên điện thờ. Tất cả hòa quyện thành một bảng màu trang nghiêm, quý phái, biểu đạt sự uy nghiêm của triều chính. Trong cung đình triều Nguyễn, màu sắc được quy định chặt chẽ và nâng tầm thành biểu tượng. Vàng hoàng sắc chỉ dành riêng cho vua, sắc đỏ son, chu sa, tím than, lam biếc, trắng ngà được phân định theo phẩm trật.
Bên cạnh đó, trong đời sống dân gian, màu sắc lại mộc mạc, gần gũi. Người Việt biết cách lấy màu từ tự nhiên: nâu sòng từ củ nâu, đen bồ hóng từ tro than, xanh từ cây chàm, đỏ từ cây son, tím từ vỏ bàng, lá sim, vàng từ củ nghệ, cây hoàng đằng, trắng ngà của giấy Dó… Những gam màu ấy đi vào từng mảng đời sống, áo nâu, quần đen của người nông dân; Tranh dân gian Đông Hồ với sắc hồng điều, xanh lá chàm, vàng tươi; Gốm men nâu, men ngọc với lớp men trầm mặc mà ấm áp; thổ cẩm với những dải đỏ thắm, xanh rừng, vàng chanh… dệt nên câu chuyện của núi rừng.
Giữa sự lộng lẫy của cung đình và sự mộc mạc của dân gian, có một nhịp chung: cả hai đều lấy thiên nhiên làm cội nguồn, đều gửi gắm cảm xúc và ký ức vào màu sắc. Một bên nghiêng về sự trang trọng, cao quý; một bên gìn giữ nét dung dị, gần gũi đời thường. Khi đặt cạnh nhau, chúng bổ sung, soi chiếu, để rồi tạo nên một bản hòa sắc Việt Nam - vừa sang trọng vừa bình dị, vừa rực rỡ vừa trầm lắng, thấm đẫm tinh thần và tâm hồn Việt.
Trong mắt nữ nghệ sĩ, đó là cả một hệ màu riêng, được nuôi dưỡng từ thiên nhiên và đời sống bình dị: đỏ son, vàng nghệ, xanh cốm, men nâu, xanh lam của gốm, đen nâu của gỗ, trắng ngà của giấy Dó… Những màu sắc đi ra từ đất, từ trời, từ nếp sống giản dị và nhu hòa.
Màu Việt không ồn ào, mà trầm lắng, dễ chịu, gần gũi. Người nông dân mặc áo nâu, quần đen, sắc ấy là hơi thở của thiên nhiên hòa cùng lao động. Trong lễ hội, tín ngưỡng hay đời sống thường ngày, màu sắc luôn giữ vai trò truyền cảm xúc và kể câu chuyện – từ bức tranh dân gian, đồ gốm, thổ cẩm, đến kiến trúc đình làng.
“Việt Nam mình có cả một bản hòa sắc riêng. Không chỉ một hay hai màu, mà là cả bản giao hưởng của thiên nhiên, lịch sử và tâm hồn người Việt.” Chị cho biết.
Việt Nam trong ký ức màu sắc
Mỗi vùng đất, mỗi thế hệ đều góp thêm gam màu vào bản hòa sắc chung. Màu xanh non của đồng lúa trải dài, màu xanh tươi của rau củ quả trong căn bếp gia đình, sắc vàng rực của lúa chín, hay hồng SEN dịu dàng trong mùa lễ hội. Tất cả tạo nên một bảng màu vừa phong phú, vừa gần gũi.
Trong suốt các thời kỳ, màu sắc còn mang ý nghĩa tinh thần. Những bức tranh cổ động với hệ màu giản lược mà mạnh mẽ từng thắp lên niềm tin, khát vọng. Trong đời sống, gam màu xanh áo lính, nâu đất, cũng trở thành ký hiệu của ký ức và niềm tự hào.
Ngày nay, Việt Nam còn có thêm những sắc độ mới: màu của hạnh phúc, của ấm no, của những thành phố dần mọc lên những công trình hiện đại, sự phát triển của công nghệ và của nhiều ngành công nghiệp khiến đô thị và nông thôn tô thêm màu mới.
Và đôi khi, màu Việt Nam lại lặng lẽ, không cần “lớn tiếng”. Như trong bức Mùa trăng - một đầm SEN dưới ánh trăng vẽ giữa những ngày giãn cách. Chỉ là mảng xanh trầm mặc của đêm, nhưng gợi lên nỗi nhớ riêng tư, đẹp trong chi tiết nhỏ, lãng mạn và mơ mộng.
“Tôi vẫn dõi theo và nhận ra bảng màu Việt Nam vẫn đang được bổ sung, như đất nước vẫn không ngừng chuyển mình”. Chị Hương Color chia sẻ
Mỗi thời kỳ lịch sử, mỗi vùng miền, mỗi thế hệ đều đóng góp những gam màu vào bức tranh chung. Một bản hòa sắc đa tầng, luôn vận động, nhưng phần cốt lõi vẫn nguyên vẹn: tinh thần và trí tuệ Việt - can trường, bền bỉ, nhân văn.
Liên cảnh - Shapes of Lotus là triển lãm nghệ thuật kết hợp hội họa và thiết kế thời trang của ba nghệ sĩ Hương Color, Nguyễn Hoàng Ngân và Trịnh Bích Thủy. Lấy cảm hứng từ hình ảnh hoa SEN - biểu tượng của thiền, tái sinh và bản sắc Việt - triển lãm mở ra những “liên cảnh” đa chiều giữa ký ức, cảm xúc và nội tâm. Mỗi tác phẩm là một cánh cửa dẫn vào không gian tĩnh lặng, sâu lắng và đầy chất thơ.
Triển lãm đã diễn ra lần đầu tại Hội An vào tháng 7/2025 và sau đó là tại TP. Hồ Chí Minh đến hết ngày 2/9/2025.
*Pháp Lam: tham khảo màu từ nhà nghiên cứu Phạm Đăng Trí