Trước đại dịch COVID-19, ngành du lịch Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ, thu hút 18 triệu lượt khách quốc tế vào năm 2019. Theo một nghiên cứu của Đại học Sopron (Hungary) về tác động của COVID-19 đến du lịch Việt Nam, đến năm 2021, con số này giảm xuống chỉ còn 0,16 triệu lượt, tương đương mức giảm 95,8% so với năm trước đó. Sự sụt giảm nghiêm trọng này đã khiến nhiều doanh nghiệp du lịch phải đóng cửa hoặc chuyển đổi ngành nghề, tạo ra khoảng trống lớn trong sinh kế của người dân địa phương.
Trong bối cảnh đó, mô hình du lịch dựa vào cộng đồng (community-based tourism - CBT) nổi lên như một giải pháp bền vững, giúp cộng đồng địa phương chủ động tổ chức và hưởng lợi từ hoạt động du lịch.
Đây là mô hình du lịch bền vững lấy người dân địa phương làm trung tâm trong suốt quá trình thiết kế, vận hành và chia sẻ lợi ích. CBT không chỉ mang đến cho du khách trải nghiệm chân thực về văn hóa và đời sống bản địa, mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và bảo tồn bản sắc vùng miền.
CBT bắt đầu từ đâu?
CBT xuất phát từ chính người dân địa phương, những người hiểu rõ nhất về vùng đất mình đang sống. Họ chính là người kể chuyện, đầu bếp, nghệ nhân, hướng dẫn viên và cũng là người trực tiếp hưởng lợi từ hoạt động du lịch.
CBT tuân thủ một nguyên tắc cốt lõi: Làm du lịch vì cộng đồng và do cộng đồng. Người dân được trang bị các kiến thức và kỹ năng cần thiết, từ hướng dẫn du lịch, giao tiếp, vận hành homestay đến ngoại ngữ cơ bản. Khi đó họ không chỉ làm dịch vụ, mà làm chủ sản phẩm bản địa của chính họ. Một mô hình CBT hiệu quả thường bao gồm ba yếu tố cốt lõi:
- Giáo dục & tập huấn: Người dân được đào tạo các kỹ năng thiết yếu để nâng cao tính chuyên nghiệp trong dịch vụ du lịch như tiếp đón, vệ sinh an toàn thực phẩm, kể chuyện bản địa và xử lý tình huống.
- Hợp tác quản lý: Hình thành hội đồng quản lý du lịch cộng đồng với sự tham gia của cả người dân và chính quyền, đảm bảo quyết định tập thể và phân phối lợi ích minh bạch.
- Bảo tồn bản sắc: Khuyến khích giữ gìn phong tục, lễ hội, nghề truyền thống. Quan trọng hơn, không biến văn hóa thành "màn trình diễn", mà gìn giữ nó như một phần sống động của đời sống cộng đồng.
CBT ở Đường Lâm: Gắn bó giữa di sản và cuộc sống đương đại
Làng cổ Đường Lâm (Hà Nội) là một trong những mô hình CBT tiêu biểu tại Việt Nam. Với hơn 1.200 năm lịch sử, nơi đây nổi bật bởi những ngôi nhà cổ xây từ đá ong, các đình, đền, giếng làng và phong tục dân gian còn được lưu giữ gần như nguyên vẹn.
Thay vì chỉ ghé thăm và chụp ảnh, du khách đến Đường Lâm được sống cùng người dân, trải nghiệm làm bánh tẻ, nấu mâm cỗ truyền thống, học nghề thủ công như đan lát, làm tương, viết thư pháp. Những trải nghiệm đó không chỉ tạo ấn tượng sâu sắc, mà còn giúp văn hóa được truyền lại theo cách tự nhiên nhất.
Tại đây, CBT đóng góp rõ nét vào ba trụ cột ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị):
- Môi trường (Environment): Lượng khách được kiểm soát để tránh quá tải; nhà cổ được trùng tu bằng vật liệu truyền thống. Người dân và du khách cùng tham gia dọn vệ sinh, phân loại rác, hạn chế nhựa dùng một lần – góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.
- Xã hội (Social): Lợi nhuận được phân phối công bằng giữa các hộ thông qua thỏa thuận cộng đồng. Người dân được đào tạo kỹ năng du lịch, đồng thời duy trì lối sống và văn hóa nguyên bản, không thương mại hóa trải nghiệm.
- Quản trị (Governance): Hội đồng du lịch cộng đồng gồm đại diện dân cư và chính quyền địa phương cùng xây dựng chiến lược phát triển, định giá dịch vụ, bảo tồn di sản và kết nối các tổ chức hỗ trợ.
Những hoạt động trên giúp Đường Lâm không chỉ bảo tồn di sản vật thể và phi vật thể, mà còn góp phần củng cố tinh thần cộng đồng và gia tăng giá trị kinh tế tại chỗ – một cách tiếp cận du lịch mang lại lợi ích bền vững cho cả hiện tại và tương lai.
CBT thúc đẩy phát triển bền vững như thế nào?
Theo một khảo sát trong báo cáo của Economist Impact. các chương trình đào tạo và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động địa phương là một trong những chính sách hiệu quả nhất có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong ngành du lịch. 2 trong số 5 nhà hoạch định chính sách được khảo sát từ Mỹ, châu Âu và khu vực châu Á – Thái Bình Dương cho rằng các chương trình này có tác động tích cực đến sự phát triển của ngành.
Vì vậy, khi chuyển dịch và tập trung đầu tư vào mô hình CBT, người dân có thể đóng góp nhiều giá trị thiết thực vào bức tranh chung của ngành du lịch và nền kinh tế như:
- Bảo tồn tài nguyên: CBT hướng tới du lịch quy mô nhỏ, gắn với quy hoạch tổng thể để tránh khai thác quá mức rừng, nguồn nước, đất đai. Người dân được nâng cao nhận thức về bảo vệ sinh thái, chủ động giám sát và bảo vệ môi trường sống của chính mình.
- Trao quyền & tạo sinh kế: CBT trao quyền kinh tế cho cộng đồng. Người dân không còn phụ thuộc vào doanh nghiệp mà trở thành nhà tổ chức dịch vụ, nhà sáng tạo nội dung du lịch và nhà quản lý. Thu nhập được giữ lại tại địa phương, giúp giảm chênh lệch giàu nghèo và tăng cường năng lực tự chủ.
- Gắn kết văn hóa – con người: CBT khuyến khích mối quan hệ trao đổi hai chiều giữa du khách và cộng đồng. Du khách trở thành người học hỏi, tôn trọng văn hóa địa phương; còn người dân có cơ hội kể lại câu chuyện của mình. Nhờ vậy, văn hóa không bị "du lịch hóa" mà tiếp tục phát triển trong lòng cộng đồng.
CBT không chỉ là một xu hướng du lịch nhân văn và bền vững, mà còn là mô hình phát triển tích hợp, tạo ra giá trị đa chiều về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường. Trong thời đại mà du lịch cần phải gắn với trách nhiệm và tính lâu dài, CBT chính là hành trình trở về với bản chất nguyên bản của trải nghiệm. Đó là nơi con người kết nối với con người, văn hóa, và thiên nhiên một cách sâu sắc nhất.
Hội nghị Đầu tư ESG Việt Nam 2025 do Vietnam Innovators Digest và Raise Partners đồng tổ chức là hội nghị quy tụ đông đảo các nhà đầu tư, quỹ đầu tư, lãnh đạo doanh nghiệp, đại diện chính phủ trong và ngoài nước, các startup xanh, cũng như giới chuyên gia và truyền thông. Sự kiện hứa hẹn sẽ xây dựng những mối quan hệ hợp tác ý nghĩa, thúc đẩy tăng trưởng xanh và các hoạt động phát triển bền vững tại Việt Nam.
Thời gian: 8:00 AM - 4:30 PM, ngày 13-14/05/2025
Địa điểm: New World Saigon Hotel, 76 Lê Lai, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh.
Thông tin chi tiết về sự kiện: Tìm hiểu thêm tại ĐÂY
Chân thành cảm ơn các nhà tài trợ: Australian Department of Foreign Affairs and Trade (Leading Government Partner); Dynam Capital and Ecolean (Program Partner); New World Saigon Hotel (Venue Partner); HSBC Vietnam, S&P Global, DEEP C Industrial Zones, Betrimex, Home Credit (Engagement Partner); Vietcetera (Media Partner); AusCham Vietnam and Dutch Business Association Vietnam (Communications Partner); Green Transition (Technical Partner) và Be (Travel Partner).