Tự do, không thể định đoán và luôn mãnh liệt — đó là sự đa dạng và sức sống của nghệ thuật đương đại Việt Nam. Mặc dù các thế hệ nghệ sĩ đã và đang thực hành nghệ thuật trong năm mươi năm kể từ khi chiến tranh kết thúc, thì trên bình diện quốc tế, tác phẩm của họ vẫn thường bị soi chiếu qua lăng kính hậu chiến.
“Ceci N’est Pas Une Guerre – This Is Not A War” (Đây Không Phải Là Một Cuộc Chiến) - triển lãm nhóm quy tụ 17 nghệ sĩ Việt Nam với 24 tác phẩm - thách thức hình dung của quốc tế lâu nay rằng: nghệ thuật đương đại Việt Nam vẫn bị bó hẹp trong những lát cắt chiến tranh, những tổn thương khắc sâu trong tâm trí và sự sinh tồn.
Tựa đề của triển lãm được lấy cảm hứng từ tác phẩm kinh điển The Treachery of Images (Sự phản bội của hình ảnh) của René Magritte – không nhằm phủ định, mà đóng vai trò như một câu hỏi triết học. Nó gợi mở sự mơ hồ, cho phép nhiều lớp lang lịch sử cùng tồn tại song song. Chiến tranh không bị xoá đi, mà lặng lẽ hiện diện như một vết sẹo in hằn trong ký ức.
Dưới sự giám tuyển của Đỗ Tường Linh, triển lãm mở ra một cuộc đối thoại đa tầng vừa giàu chất thơ, vừa mang tính chính trị; vừa nội chiếu, vừa nhằm kết nối với thế giới.
“Tôi muốn nghệ thuật Việt Nam được xuất hiện với một diện mạo phong phú và đa diện, vượt ra khỏi biên giới quốc gia nơi các nghệ sĩ ở Việt Nam và cộng đồng người Việt ở nước ngoài cùng góp mặt,” Đỗ Tường Linh chia sẻ. Các nghệ sĩ như Mỹ-Lan Hoàng-Thủy (Việt – Pháp), Minh Dũng Vũ (Việt – Đức), Oanh Phi Phi (Việt – Mỹ), Xuân-Lam (người Việt học tại Mỹ), và Arlette Quỳnh-Anh Trần (Việt – Đức) đại diện cho một thế hệ trưởng thành bởi nhiều trải nghiệm văn hóa giao thoa. Trong bối cảnh Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế, họ đặt ra những chất vấn sắc sảo xoay quanh bản sắc, kiểm duyệt và tính đa dạng giới.
Triển lãm mở đầu bằng loạt huy chương bằng sứ của Bùi Công Khánh – một tác phẩm trào phúng nhưng sắc sảo, kết hợp giữa nghiên cứu lịch sử và ý niệm, vốn hiếm khi được giảng dạy trong hệ thống giáo dục nghệ thuật chính quy tại Việt Nam. Những tấm huy chương này là biểu tượng của một nền hòa bình đã giành được, nhưng vẫn gợi nhắc tới những xung đột của cuộc chiến đã qua. Tác phẩm như một lời nhắc: chiến tranh là một phần của bản sắc Việt Nam – điều không thể, và có lẽ cũng không nên bị xoá bỏ hoàn toàn.
Bức tranh đầy chất thơ của Ca Lê Thắng là một chú thích lặng lẽ dành cho phong cảnh thiên nhiên và tâm linh của miền Nam Việt Nam, thể hiện cảm xúc và sự gắn bó sâu sắc của nghệ sĩ với thiên nhiên và lịch sử quê hương.
Bằng sự hài hước và tính biểu tượng, Trần Lương kể lại một truyền thuyết dân gian Việt Nam theo cách nhẹ nhàng nhưng ẩn chứa tính chất phản biện, phản ánh những giằng co xã hội và chuyển biến chính trị của Việt Nam đầu thế kỷ 21.
Trương Tân, người được xem là nghệ sĩ đồng tính công khai đầu tiên của Việt Nam sáng tác những tác phẩm vừa mang tính biểu tượng vừa mang tính tiên phong trong việc khám phá các chuẩn mực xã hội và những bản dạng bị gạt ra bên lề.
“Triển lãm này là cơ hội để điểm tên và tri ân những nhân vật gạo cội của nghệ thuật đương đại Việt Nam,” Đỗ Tường Linh chia sẻ. Một căn phòng riêng trong triển lãm được dành riêng để giới thiệu các nghệ sĩ tiêu biểu từ khắp ba miền đất nước — Trần Lương thuộc nhóm Gang of Five từ miền Bắc, Ca Lê Thắng của nhóm Mười Người từ miền Nam, và Bùi Công Khánh đến từ Hội An, miền Trung — đánh dấu một khoảnh khắc hiếm hoi khi Bắc, Trung, Nam cùng đối thoại ngang hàng trong một không gian nghệ thuật quốc tế.
Sơn mài Việt Nam là chất liệu cốt lõi trong thực hành nghệ thuật của Oanh Phi Phi, qua đó cô khám phá sự truyền dẫn ký ức, suy tư về lý thuyết hình ảnh và những thử nghiệm trong quy mô và kỹ thuật.
Bùi Thanh Tâm kết hợp tinh thần tinh tế của truyền thống dân gian Việt Nam với sự cuốn hút táo bạo của văn hóa đại chúng và chủ nghĩa tiêu dùng, tạo nên những tác phẩm vừa khiêu khích, vừa mê hoặc mà cũng đầy thách thức.
Ánh đèn sân khấu của triển lãm cũng soi rọi một thế hệ nghệ sĩ trẻ. Họ chiêm nghiệm về chất liệu, ký ức và huyền thoại, từ đó tái hiện bản thể và văn hóa vượt khỏi sức nặng của những chấn thương lịch sử. Họ hướng đến thử nghiệm vật liệu, ngôn ngữ trào phúng và các phương pháp liên ngành để chạm vào các vấn đề xã hội đương đại – trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ.
Phạm Tuấn Tú kết hợp các yếu tố nguyên sơ và hài hước trong tác phẩm của mình, sử dụng kỹ thuật thủ công tinh tế cùng nhiều chất liệu đa dạng để khám phá những lớp lang của xã hội đương đại.
Nguyễn Phương Linh với tác phẩm được xem là một trong những tác phẩm nghệ thuật nữ quyền đầu tiên tại Việt Nam bộc lộ sự mong manh của thân phận người phụ nữ trong xã hội Việt Nam bằng thực hành đan cài ký ức cá nhân vào những ngữ cảnh văn hóa rộng lớn, khéo léo biến chuyển những vật liệu và đồ vật được góp nhặt.
Kết hợp các khái niệm chính trị với thẩm mỹ khoa học viễn tưởng, Arlette Quỳnh-Anh Trần xây dựng một tuyến truyện phi tuyến tính và phi lý về lịch sử hiện đại nhằm thách thức diễn giải hậu Chiến tranh Lạnh vốn lâu nay chi phối cách nhìn về các nước thuộc khối Nam toàn cầu.
Đoàn Văn Tới và Lê Hoàng Bích Phượng đều khám phá nhịp điệu đương đại trong các chất liệu truyền thống. Tới dệt những điểm ảnh kỹ thuật số vào lụa và vải, phản chiếu mối quan hệ phức tạp giữa con người và thiên nhiên; trong khi đó, Phượng sử dụng chất lụa mong manh để đặt câu hỏi về giới tính, sự lập dị và các chuẩn mực xã hội.
Thực hành nghệ thuật của các nghệ sĩ Việt cũng gặp nhau tại giao điểm của các phương tiện truyền thông mới, quy trình kỹ thuật số, sự tái hình dung và tự hình thành truyền thống lẫn bản sắc. Nghệ thuật Việt Nam ngày nay đang định hình một cảm quan hướng về tương lai, khơi gợi đối thoại và kết nối mới giữa trải nghiệm cá nhân và bối cảnh toàn cầu.
Mỹ-Lan Hoàng-Thủy tái định nghĩa mối quan hệ giữa nghệ sĩ và chất liệu, sử dụng những vệt acrylic chảy tự do như một “tấm toan” để hòa trộn hội hoạ với nhiếp ảnh cá nhân, tạo nên một ngôn ngữ thị giác nơi sự thân mật, ngẫu hứng và trí tưởng tượng giao thoa.
Hà Ninh Phạm khám phá cách con người kiến tạo lãnh thổ và tri nhận thế giới thông qua vẽ và điêu khắc, tạo nên những không gian giả tưởng được hình thành từ tư duy logic riêng biệt và một cảm thức hoài nghi âm thầm.
Bằng cách khâu lụa nhuộm màu lên toan, Minh Dũng Vũ khởi tạo một đối thoại giữa bề mặt vật liệu và kết cấu thị giác, qua đó quan sát chất liệu, ánh sáng, bóng tối và nhận thức.
Xuân-Lam Nguyễn đưa mỹ thuật dân gian Việt Nam vốn bị lãng quên trở lại với hơi thở đương đại, tập trung vào nhiếp ảnh Đông Dương mang màu sắc phương Đông và những hiện vật văn hóa bị thất lạc. Anh hòa trộn các yếu tố tự truyện với bản sắc phi giới tính để tạo nên những tuyến truyện nhiễu loạn, mang tính thay thế như một bình luận sinh động về giao điểm giữa danh tính và lịch sử.
Các tác phẩm điêu khắc của Anh Thủy Nguyễn khám phá mối liên hệ giữa trạng thái cảm xúc và hình thể con người.
Bằng cách số hoá và chuyển hoá các vật dụng quen thuộc trong không gian sống của người Việt, Vân Khánh tạo ra những bản sao giả lập bằng sợi tổng hợp – tồn tại lưng chừng giữa thực tại vật lý và thế giới mộng ảo kỹ thuật số – từ đó tái hiện truyền thống và huyền thoại qua lăng kính của những bản sắc chuyển giới.
Xuyên suốt triển lãm, dấu vết chiến tranh vẫn thấp thoáng nhưng không nhằm tái hiện những tổn thương chiến tranh để lại, mà để mở ra những góc nhìn khác, vượt lên trên những ký ức bạo lực. Bởi chiến tranh là một phần không thể tách rời khỏi lịch sử Việt Nam – một vết sẹo không chỉ in hằn trên mảnh đất này, mà còn nằm sâu trong tâm thức người Việt. This Is Not A War không phủ nhận sự hiện diện ấy. Ngược lại, triển lãm chấp nhận chiến tranh như một phần của quá khứ, đồng thời đặt ra câu hỏi sâu hơn: khi chiến tranh đã qua đi, danh tính và văn hóa Việt đã và đang được hình thành như thế nào?
Về triển lãm Ceci N’est Pas Une Guerre - This Is Not A War
- Giám tuyển bởi: Đỗ Tường Linh
- Thời gian: 23/05/2025 – 23/8/2025
- Địa điểm: Eli Klein Gallery, 398 West Street, New York, NY 10014