Tôi là chị cả trong một gia đình có 3 người con. Nhiều người khi biết đến Hội chứng con gái cả (Eldest daughter syndrome) sẽ nghĩ rằng tuổi thơ tôi hẳn sẽ gắn với rất nhiều áp lực và kỳ vọng, bố mẹ sẽ nghiêm khắc để tôi trở nên cứng rắn, mạnh mẽ, làm gương cho các em. Nhưng không, từ nhỏ đến lớn, tôi sống trong vòng tay yêu thương, che chắn kỹ lưỡng của ông bà, bố mẹ, hay không muốn nói là bao bọc “quá mức”.
Sống trong gia đình nhiều thế hệ, tôi hầu như chẳng phải động tay vào bất cứ chuyện gì. Như câu “châm ngôn” mà bố tôi hay nhắc: “Việc của con là học, những chuyện khác để ông bà, bố mẹ lo.”
Sự chiều chuộng ấy khiến tôi luôn cảm thấy an toàn vì lúc nào cũng có một chỗ dựa vững chắc. Nhưng đó chỉ là khi còn bé. Sau này, học Đại học, ra trường, bước vào xã hội, tôi mới nhận ra mình như một “chú chim non” chưa bao giờ tập bay: từ việc tự xoay xở tài chính, tự quyết định hướng đi cho sự nghiệp, đến cả những việc nhỏ như tìm nhà trọ, nấu ăn, hay xử lý mâu thuẫn chốn công sở, đều là nỗi ám ảnh. Cái “an toàn” ngày ấy hóa ra lại là chiếc kén vô hình, ngăn tôi trưởng thành.
Nếu được quay lại ngày bé, tôi muốn bố mẹ biết rằng, thương con là đôi lúc cũng nên để con được “khổ”.
“Hội chứng con vua” và những đứa trẻ "thiệt thòi" vì tình yêu của bố mẹ
Ngày xưa, ông bà ta thường có đông con, nên mỗi đứa trẻ buộc phải biết tự lập, thậm chí còn gánh trách nhiệm chăm sóc em nhỏ. Còn ngày nay, đa số gia đình chỉ có 1–2 con, bố mẹ lại càng dồn nhiều kỳ vọng, vừa thương vừa lo, dẫn đến việc làm thay cho con gần như mọi việc. Ở một số gia đình, vì công việc bận rộn, con lại được gửi cho ông bà chăm sóc, và vì thương cháu, ông bà dễ chiều theo mọi đòi hỏi. Thế là vô tình, nhiều đứa trẻ trong chúng ta lớn lên trong một “vòng tròn an toàn” mà chẳng hề được thử thách hay va chạm.
Thậm chí, cậu bé 8 tuổi vẫn ngồi chờ mẹ đút cơm. Một cô bé 12 tuổi mỗi sáng được ông bà đưa đến tận lớp và xách cặp giúp. Không ít bạn 18 tuổi chưa biết nấu cơm, không tự giặt giũ, dù nhà không có người giúp việc! Những câu chuyện tưởng chừng nhỏ nhặt ấy lại gióng lên hồi chuông báo động: Một thế hệ “con vua” đang hình thành.
Những năm 1960, nhà tâm lý học Diana Baumrind với nghiên cứu trên hơn 100 trẻ mẫu giáo cũng chỉ ra rằng trong nhiều phong cách nuôi dạy, nguy hại nhất là sự nuông chiều, đáp ứng mọi yêu cầu của con. Cách giáo dục này dễ tạo nên những đứa trẻ quen được phục vụ, hình thành tâm lý “con vua”.
Vì xuất phát từ tình thương, nên chúng ta sẽ không thể trách hay giận bố mẹ. Trong mắt bố mẹ, ông bà “con cháu mãi mãi là những đứa trẻ không-bao-giờ-lớn, luôn cần được che chở.” Nhưng giá mà bố mẹ biết được, nếu tình thương đi kèm sự chiều chuộng quá mức, nó có thể trở thành “con dao hai lưỡi”, để lại nhiều hệ quả không mong muốn cho các con.
1. Phụ thuộc và ỷ lại
Từ việc được nuông chiều, con dễ hình thành thói quen “có bố mẹ lo hết”, nên bất kỳ việc gì cũng chờ người khác làm thay. Lâu dần, sự ỷ lại này khiến con thiếu động lực, thậm chí mất khả năng chủ động.
2. Thiếu tự tin
Khi không có cơ hội tự mình giải quyết vấn đề, con sẽ dần mất đi niềm tin vào bản thân. Mỗi lần vấn đề xảy ra là mỗi lần con loay hoay tìm kiếm sự giúp đỡ. Dần dần, con không còn tin rằng mình đủ khả năng để tự giải quyết, và niềm tin vào bản thân cứ thế bị bào mòn.
3. Thiếu kỹ năng sống
Khi mọi việc được làm thay, con sẽ chẳng biết xoay xở trước khó khăn, chẳng có kinh nghiệm để vượt qua khủng hoảng. Không được va chạm với môi trường, con yếu đi cả về sức khỏe lẫn sức đề kháng. Không có cơ hội trải nghiệm, con dễ hụt hẫng trong giao tiếp, không phân biệt đúng sai. Khi mọi nhu cầu đều được đáp ứng, con sẽ chẳng hiểu thế nào là trách nhiệm, giá trị lao động, giá trị đồng tiền, cũng không biết thế nào là sẻ chia hay nỗ lực vươn lên để đạt được thứ mình muốn.
Một thời gian dài quen với sự chăm sóc chu toàn, khi phải đến một môi trường mới như đi học xa nhà, đi làm hay lập gia đình riêng, con sẽ ngập chìm trong sự bối rối và lúng túng.
Yêu con là hãy để con được… "khổ"
"Khổ” ở đây không đồng nghĩa với việc bắt con phải bươn chải, lao động khổ cực từ khi còn bé, mà đúng hơn là tạo hứng thú để con rèn luyện. Có lẽ bố mẹ nào cũng biết câu tục ngữ: “Uốn cây từ thuở còn non, dạy con từ thuở còn thơ ngây.” Không chỉ dạy cho con kỹ năng vận động, tính tự lập hay khả năng kiểm soát cảm xúc, mà còn phải giúp con biết quan sát, phân tích, để mỗi ngày trưởng thành hơn mà không mang theo tâm lý ỷ lại hay phụ thuộc.
Nhiều gia đình có điều kiện tài chính dồi dào, vẫn để con tự làm những công việc hoàn toàn có thể thuê người giúp việc. “Nhà tôi không có người giúp việc nhà: Rửa chén, giặt đồ, chăm mèo, nuôi chó đều là 3 cô gái nhỏ làm hết. Các con của tôi, đặt cạnh Lọ Lem, chưa chắc Lọ Lem khéo léo hơn. Nhưng tôi thường nói với con: Lọ Lem buông chổi LÀ BIẾT KHIÊU VŨ, thay bộ đầm là đặt vào Hoàng Cung KHÔNG CHÚT LẠC LÕNG. Thật không nên mơ tưởng chuyện “một bước sang trang”, Cốt Cách là điều chỉ có thể được xây bằng những rèn luyện bền bỉ về tri thức và tác phong” - trích lời Tác giả sách thiếu nhi, chị Tô Hồng Vân.
Tự chăm sóc bản thân, dọn dẹp nhà cửa, làm vườn, rửa xe… sẽ giúp các con không chỉ biết trân trọng những thành quả lao động người khác thường làm cho mình, mà còn giúp các con nhanh nhẹn hơn, có khả năng hòa nhập, ứng phó trong mọi hoàn cảnh, ngay cả khi thay đổi môi trường sống như du học, định cư. Nhiều phụ huynh đã chọn cách này để giúp con có kỹ năng sống vững vàng.
Các nhà nghiên cứu gọi đó là “làm giá đỡ” (scaffolding) – bố mẹ hướng dẫn, gợi mở bằng lời nói hoặc hành động, để con tự mình thực hiện nhiệm vụ. Nhờ vậy, con không chỉ làm được việc trong khả năng, mà còn dần tự tin chinh phục những thử thách lớn hơn, đồng thời cảm nhận rõ ràng rằng cha mẹ vẫn luôn ở bên đồng hành và hỗ trợ.
Kết
Yêu con là dạy con biết trải nghiệm cả sự “khổ” vừa sức, khổ để trưởng thành, khổ để biết tự lập, khổ để hiểu giá trị của hạnh phúc. Và để làm được điều đó, bố mẹ phải thật tỉnh táo để nhận ra đâu là điều con cần, đâu là đủ, và đâu là sự nuông chiều thừa thãi. Thương con là tốt, nhưng tình thương ấy phải đi kèm với sự sáng suốt, để tương lai con có thể đứng vững bằng chính đôi chân mình.
Bố mẹ ơi, hãy trao cho con cơ hội!