“Có những nơi, con người không thuộc về. Nhưng cũng chính vì thế, khi chạm tới, ta lại được soi thấy bản thân mình rõ ràng nhất.” Katherine đã nói vậy, khi kể cho tôi nghe về lần đầu tiên cô bước vào thế giới của sự im lặng: đáy biển.
Là một người bạn cùng sở thích khám phá thiên nhiên, Katherine từng trải nghiệm rất nhiều bộ môn thể thao ngoài trời. Nhưng với cô, lặn biển đặc biệt nhất – vì đó không chỉ là một hoạt động thể chất, mà là một trải nghiệm hiện sinh.
Tôi hỏi: “Cảm giác lặn lần đầu tiên như thế nào, sợ hay thích?”
“Khó tả lắm”. Katherine cười nhẹ: “Đáy biển là một thế giới không thuộc về con người. Ở đó không có tiếng nói, không ánh mắt, không ranh giới rõ ràng giữa sự sống và cái chết. Chỉ có nước. Áp lực. Và sự chuyển động chậm chạp của những sinh thể không tên. Mỗi lần lặn xuống sâu, ta như chạm vào ‘điểm chết’ trong khi mình vẫn còn sống. Mọi âm thanh trên bề mặt đời sống gần như biến mất, chỉ còn lại tiếng thở, tiếng bong bóng nước, những âm thanh đơn điệu bình thường chẳng được chú ý thì nay bỗng trở nên khuếch đại. Cơ thể trở nên vô dụng, lềnh bềnh như một mảnh gỗ mục trôi giữa đại dương. Không trọng lực. Không phương hướng. Không còn bất kỳ điều gì để bấu víu. Và lạ thay – cũng chính trong khoảnh khắc đó, ta lại thấy mình rõ ràng nhất.”
Ai có thể lặn biển?
Tôi hỏi tiếp: “Vậy ai là người phù hợp để lặn biển? Có cần thể lực đặc biệt không?”
Katherine gật đầu: “Nhiều đặc biệt. Thứ nhất, sức khỏe phải ổn định. Lặn là môn thể thao đòi hỏi sức khỏe tốt. Những người mắc các bệnh về tim mạch, hen suyễn, phổi, động kinh hoặc huyết áp không kiểm soát thường không được khuyến khích lặn. Trước khi học, ai cũng phải khai báo y tế hoặc kiểm tra sức khỏe.
Thứ hai, biết bơi cơ bản. Không cần bơi giỏi, nhưng cần biết nổi và giữ thăng bằng trong nước.
Kế tiếp, quan trọng nhất là không hoảng loạn khi rơi vào tình huống bất ngờ. Giữ được sự điềm tĩnh là yếu tố then chốt ở môn thể thao này. Chỉ cần biết thở chậm, xử lý tình huống trong tĩnh – là đã đi được nửa chặng đường. Dưới nước, hoảng loạn là điều nguy hiểm nhất.
Hơn thế nữa, lặn là môn cần tuân thủ kỹ thuật: từ cách đeo thiết bị, kiểm tra bạn lặn, đến quy tắc nổi lên mặt nước. Ai cẩu thả sẽ dễ gặp nguy hiểm. Ngoài ra phải kiểm soát tâm lý tốt, kỷ luật và tinh thần học hỏi.”
Cuối cùng, phải có chứng chỉ nếu muốn lặn sâu. Nếu muốn lặn vượt quá vùng nước nông, buộc phải có chứng chỉ như PADI hoặc SSI. Khóa học thường kéo dài 3–4 buổi, bao gồm lý thuyết và thực hành.”
“Vậy còn lợi ích? Lặn không dễ tham gia thì có gì hay và khác biệt hơn các môn thể thao khác?”
“Nhiều điều kiện cần khác biệt thì cũng sẽ có nhiều lợi ích khác biệt ” Katherine hào hứng chia sẻ: “Lặn bắt buộc phải thở chậm, sâu* và đều qua miệng – kiểu thở này giúp tăng dung tích phổi, cải thiện trao đổi oxy – CO₂. Nó gần giống như một dạng thiền định trong nước, rất tốt cho tim mạch và điều hòa hệ thần kinh. Đồng thời, nhiệt độ nước và áp lực nhẹ từ nước khiến mạch máu co giãn linh hoạt, giúp tăng tuần hoàn máu và giữ huyết áp ổn định ở người khỏe mạnh. Chẳng những vậy, việc di chuyển dưới nước tốn nhiều lực hơn. Gần như toàn thân đều vận động – nhất là cơ vai, lưng, chân và phần core vì nước có áp lực tự nhiên, ta phải học cách điều chỉnh chuyển động hiệu quả và kiểm soát tốt hơn”.
Nói đến đây, Katherine chợt ngừng lại, nhìn tôi vài giây, ánh mắt sáng lên như đang nhớ lại một điều gì rất riêng: “Khi lặn, tất cả những tạp âm trên thế gian này đều biến mất – chỉ còn lại tiếng thở. Cảm giác bị tách khỏi thế giới khiến tâm trí được nghỉ ngơi hoàn toàn. Như một dạng thiền sâu tự nhiên. Khi ở dưới nước, ta phải luôn quan sát đồng hồ, theo dõi thời gian và áp suất, giữ thăng bằng, phối hợp với bạn lặn... Mọi thứ đều đòi hỏi sự hiện diện tuyệt đối. Không được lơ là một giây nào.”
Cuối cùng, trước khi kết thúc buổi trò chuyện, tôi hỏi Katherine thêm một câu, điều vẫn luôn làm tôi thắc mắc.
“Nếu phải gọi tên một điều lớn nhất mà lặn biển đã thay đổi trong bạn, thì đó là gì?”
Katherine im lặng. Rồi cô chậm rãi nói rất nhỏ: “Lặn dạy tôi cách tan rã. Không phải chết. Mà là tan rã những khái niệm cố định về bản thân: tôi là ai, tôi đang làm gì, tôi kiểm soát được điều gì… Khi rơi vào trạng thái không có ranh giới, không có ngôn ngữ, không còn vai trò xã hội – ta buộc phải sống trong khoảnh khắc nguyên thủy nhất: sự tồn tại. Chính khi đó, ta thấy rõ từng phần trong con người mình – như tháo tung một cỗ máy để hiểu cách nó hoạt động.
Để rồi, khi nổi lên lại mặt nước, ánh sáng mặt trời xuyên qua lớp da như thể vừa được sinh ra lần nữa. Và ta biết: thế giới trên mặt đất thật náo động. Còn bên dưới sâu kia – vẫn có một cõi yên lặng đang chờ ta quay lại.”
Katherine đã cho tôi một góc nhìn hoàn toàn khác, mặc dù trước đó tôi đã hiểu rằng, lặn không phải là kỹ năng sinh tồn phổ biến như bơi, nhóm lửa, tìm nước sạch... nhưng trong một số hoàn cảnh, nó có thể đóng vai trò sống còn, ví dụ: Tình huống khẩn cấp dưới nước: rơi xuống sông, hồ, tàu bị chìm – biết lặn giúp ta thoát thân, tìm lối ra. Hoặc trong một số ngữ cảnh đặc biệt khác: Lặn tìm thức ăn (ở môi trường sống hoang dã, hải đảo). Và đối với một số nghề nghiệp đặc thù: ngư dân, người sống ở vùng biển, lính cứu hộ, hải quân, thợ lặn cứu hộ, lặn chính là kỹ năng sống còn.
Ở Việt Nam, một số cộng đồng ven biển (như Cù Lao Chàm, Lý Sơn) việc truyền nghề lặn từ nhỏ được coi như một kỹ năng sinh tồn truyền thống.