Bạn đã bao giờ nghe câu “We get our best ideas in the shower”? Nghĩa là, phòng tắm trở thành “vườn ươm” cho những ý tưởng bất ngờ? Không chỉ tắm, mà cả lúc đi bộ, tập thể dục, hay đơn giản là để tâm trí trôi dạt vô định, chúng ta cũng có thể ngẫu nhiên tạo khoảng trống để ý tưởng len lỏi và nảy nở.
Thế nhưng, mặt trái của việc để tâm trí “lang thang” là nó dễ kéo ta ra khỏi thực tại, làm giảm sự tập trung và hiệu suất công việc. Cũng giống như một con thuyền không bánh lái, nó có thể đưa ta đi xa khỏi đích đến.
Liệu có cách nào để cho phép bản thân “lang thang” nhưng vẫn lái được con thuyền về hướng mình muốn?
Tại sao tâm trí lại có thể “lang thang”?
Mind-wandering (tâm trí lang thang) là trạng thái khi chúng ta đang tập trung làm một việc, đầu óc lại “lạc” sang những chủ đề khác. Chẳng hạn, tay vẫn đang gõ máy tính, nhưng suy nghĩ đã chạy sang chuyện bữa tối ăn gì, kỳ nghỉ cuối tuần đi đâu, hay một kỷ niệm từ lâu bỗng dưng ùa về. Hiểu vui hơn, đó là khi tâm trí ta… “đi dạo” ở trên mây mà chưa hoàn toàn đáp đất. Đặc biệt là trong thời đại ngày nay, việc tập trung trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Sự thật là, tâm trí con người “lang thang” gần 47% thời gian tỉnh táo trong ngày, kể cả những lúc ta tưởng mình gần như đã tập trung cao độ. Vì bên cạnh các hoạt động hằng ngày, mỗi người luôn mang trong mình hàng trăm “mục tiêu ngầm” (latent goals) – như nhu cầu được yêu thương, nỗi sợ bị tổn thương, hay những ước mơ chưa từng kể. Chúng không biến mất khi ta bận rộn, mà vẫn âm thầm tồn tại, chờ một lúc nào đó được ta để ý và giải quyết.
Mỗi khi tâm trí “lang thang”, não sẽ bật chế độ đặc biệt được gọi là mạng lưới mặc định (Default Mode Network), như hệ thống máy tính ngầm. Dù không thao tác trực tiếp, bên trong vẫn âm thầm sắp xếp dữ liệu, kết nối thông tin và xử lý những “tệp” chưa hoàn thành. Với não bộ, đó là lúc ta tạm ngắt khỏi thế giới bên ngoài, để mình trôi vào dòng suy nghĩ bên trong. Và chính khi ấy, nhiều ý tưởng hoặc giải pháp mới bất ngờ được “bật đèn xanh” để xuất hiện.
Mind-wandering có thể diễn ra theo hai dạng:
- Tự phát (spontaneous mind-wandering): Tâm trí tự động trôi đi mà ta không nhận ra, thường xuất hiện khi làm những việc quen thuộc hoặc lặp đi lặp lại.
- Có chủ đích (deliberate mind-wandering): Khi ta chủ động cho phép bản thân ngừng tập trung để suy nghĩ tự do, như lúc tản bộ hay ngồi thư giãn.
Khi nào đầu óc “treo lơ lửng trên mây” sẽ có lợi?
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, để nảy sinh ý tưởng mới, con người cần thời gian và một môi trường cho phép suy nghĩ tự do. Tuy nhiên, mind-wandering chỉ phát huy tác dụng khi diễn ra đúng lúc. Nếu nó xen ngang một cuộc họp quan trọng hay khi bạn đang chạy nước rút trước deadline, “đầu óc trên mây” sẽ không còn là nguồn cảm hứng, mà trở thành nguyên nhân khiến bạn mất tập trung và dễ mắc sai sót.
Một số chuyên gia gợi ý áp dụng mind-wandering có chủ đích, tức là sắp xếp những khoảng nghỉ ngắn trong ngày để cho phép tâm trí rời khỏi công việc chính, rồi quay lại với sự tỉnh táo và góc nhìn mới mẻ hơn.
Làm thế nào để tâm trí “lang thang” đạt hiệu quả?
1. Chủ động tạo khoảng trống
Nếu đang bế tắc, hãy thử “cách ly” mình khỏi vấn đề bằng cách chuyển sang một việc hoàn toàn khác, không liên quan. Khi thôi bị ám ảnh bởi giải pháp trước mắt, tâm trí sẽ dần cởi mở hơn. Và rất có thể, chính lúc bạn đang gọt trái cây, tưới cây hay gấp quần áo, “khoảnh khắc eureka” sẽ bất ngờ xuất hiện. Khoảng nghỉ ngắn từ 5 đến 10 phút để não tạm rời khỏi nhiệm vụ chính sẽ cho bạn kết quả bất ngờ.
Hãy hình dung bạn đang loay hoay tìm câu mở đầu cho một bài thuyết trình. Ngồi lì trước màn hình 30 phút mà ý tưởng vẫn tắc nghẽn. Bạn quyết định đứng dậy pha một tách trà và mở cửa sổ cho gió lùa vào. Khi đang mải ngắm trời ngắm mây, câu mở đầu cho bài thuyết trình bỗng hiện ra rõ ràng trong đầu. Đó chính là sức mạnh của mind-wandering: đôi khi, chỉ cần rời mắt khỏi vấn đề và để tâm trí “đi dạo” một lúc, câu trả lời sẽ tự tìm đến!
2. Chọn môi trường gợi cảm hứng
Một góc yên tĩnh, ánh sáng dịu, hoặc âm thanh thiên nhiên có thể giúp tâm trí dễ dàng “lang thang” mà không bị xao nhãng tiêu cực. Thậm chí, một quán cà phê không quá đông cũng có thể trở thành “bệ phóng” cho những ý tưởng mới.
Một ngày Chủ nhật, ta chọn ngồi ở quán cà phê quen thuộc, nơi tiếng máy pha cà phê, tiếng trò chuyện rì rầm và mùi bánh nướng tạo nên một “phông nền” dễ chịu. Âm thanh và không khí ấy đủ để não không cảm thấy trống rỗng, nhưng cũng không quá ồn ào để phá vỡ dòng suy nghĩ.
3. Kết hợp hoạt động thể chất nhẹ
Đi bộ, tưới cây, dọn dẹp, hay tập vài động tác yoga không chỉ giúp cơ thể thư giãn mà còn kích thích não “nhảy số” một cách tự nhiên.
Ca sĩ Ariana Grande cũng từng chia sẻ rằng nhiều ý tưởng âm nhạc và cả concept video ca nhạc lóe lên khi cô tập luyện trên máy chạy bộ. Hoạt động thể chất lặp lại tạo ra trạng thái "flow" và kích hoạt mạng lưới mặc định, từ đó ý tưởng sáng tạo trỗi dậy.
4. Viết ra ý tưởng
Ý tưởng đến rồi đi rất nhanh. Đừng tin rằng bạn sẽ nhớ và in sâu nó trong đầu. Hãy ghi chú ngay, dù chỉ là vài từ khóa, để bắt lấy tia sáng trước khi nó vụt tắt.
Mind-wandering không hẳn lúc nào cũng là dấu hiệu của sự lơ đãng, mà là khoảng nghỉ cần thiết để não bộ sắp xếp, kết nối và bật ra những ý tưởng mới. Khi biết “thả” tâm trí đúng lúc, bạn sẽ quay lại công việc với sự sáng suốt và sáng tạo hơn, bởi đôi khi câu trả lời chỉ xuất hiện khi ta cho phép mình… ngừng tìm kiếm nó.