Trong thế giới cũ, công việc thường được phân loại theo chức danh, kỹ năng kỹ thuật, hay cấp bậc. Nhưng mình tin trong thế giới AI, hai năng lực khiến con người trở nên khác biệt và không thể thay thế chính là:
- Compassion: Khả năng kết nối cảm xúc, thấu cảm, giao tiếp thực sự với con người.
- Creativity: Khả năng sáng tạo giải pháp mới, đặt câu hỏi mới, phá vỡ giới hạn cũ.
AI có thể tính toán nhanh, học thuộc kiến thức nhanh, nhưng nó không có tri giác, và không sáng tạo ra ý nghĩa mới như con người. Vì vậy, nếu bạn làm những công việc thiếu yếu tố kết nối cảm xúc hoặc sáng tạo, bạn sẽ dần dễ dàng bị AI thay thế.
Bài viết này mình giới thiệu bản đồ phân chia công việc dựa trên hai yếu tố quan trọng nhất trong thời đại AI: compassion và creativity.
Nếu muốn phát triển bền vững, biến công việc thành sự nghiệp, bạn cần biết mình đang ở đâu trong hai trục này, và làm thế nào để dịch chuyển lên vùng yêu cầu tính sáng tạo và khả năng kết nối cảm xúc cao, nơi mà chỉ con người mới có thể tỏa sáng.
Bản đồ định vị công việc
Taskwork: Đây là những công việc lặp đi lặp lại, không đòi hỏi sự sáng tạo và ít cần sự đồng cảm. Ví dụ như nhân viên nhập liệu, trực tổng đài đơn giản,...
Những công việc này rất dễ dàng được AI thay thế.
Brainwork: Những công việc này yêu cầu chuyên môn sâu, có khả năng phân tích và tối ưu hóa quy trình, nhưng chưa cần nhiều sáng tạo. Ví dụ như phân tích tài chính, kế toán, giám sát sản xuất.
AI có thể hỗ trợ đắc lực trong việc xử lý dữ liệu, nhưng con người vẫn cần giám sát và đưa ra quyết định cuối cùng.
Heartwork: Đây là nhóm công việc đòi hỏi sự kết nối cảm xúc cao, khả năng thấu cảm và tương tác sâu sắc với con người. Ví dụ như giáo viên, nhân viên chăm sóc sức khỏe, người tư vấn tâm lý.
AI khó lòng thay thế được những công việc này hoàn toàn, vì nó thiếu khả năng thực sự cảm nhận và thấu hiểu con người.
Soulwork: Những công việc yêu cầu cao về sự sáng tạo, tư duy chiến lược, khả năng tạo ra giải pháp mới, sản phẩm mới, hoặc quyết định phức tạp. Ví dụ như nhà sáng tạo nội dung, nghệ sĩ, chuyên gia marketing chiến lược, lãnh đạo doanh nghiệp.
Trong nhóm này, AI là công cụ tuyệt vời để hỗ trợ và mở rộng khả năng sáng tạo, nhưng con người luôn giữ vai trò quyết định cuối cùng.
Cuối cùng, hãy tự hỏi bản thân:
- Công việc hiện tại của bạn thuộc nhóm nào?
- Công việc đó liệu có nguy cơ bị AI thay thế không?
- Bạn cần làm gì để dịch chuyển công việc của mình lên các vùng mà AI không thể thay thế?
Tự nhận thức chính là chìa khóa giúp bạn trả lời những câu hỏi này và hành động ngay từ hôm nay.
Tại sao tự nhận thức lại quan trọng trong thời đại AI?
Bạn không thể dịch chuyển nếu bạn không biết mình đang đứng ở đâu. Bạn không thể chọn đúng lộ trình nếu bạn không biết điều gì thực sự quan trọng với mình. Bạn sẽ mãi chạy theo xu hướng, học mọi thứ, thử mọi thứ nhưng chẳng đi tới đâu nếu thiếu tự nhận thức.
AI đang làm được rất nhiều thứ mà vài năm trước chúng ta nghĩ rằng chỉ con người mới làm nổi. Nhưng càng đi sâu vào thế giới này, mình càng nhận ra: thứ mà AI không bao giờ thay thế được chính là khả năng hiểu rõ bản thân của mỗi người.
Khi AI có thể học nhanh, làm nhanh, thậm chí nghĩ nhanh hơn chúng ta, điều quan trọng không còn là chúng ta biết được bao nhiêu nữa. Điều quan trọng là chúng ta biết mình thật sự muốn gì, mạnh ở đâu, và cần đi đến đâu.
Đây là các lý do mà mình nghĩ tự nhận thức đang quan trọng hơn bao giờ hết:
1. Tự nhận thức giúp bạn phân biệt rõ giữa "nâng cấp bản thân" và "chạy đua theo trend"
Trong thời đại AI, cập nhật xu hướng là cần thiết vì công nghệ sẽ còn bùng nổ. Nhưng nếu không tự nhận thức, bạn dễ rơi vào tình trạng "học cái gì cũng thấy cần, thử cái gì cũng thấy thiếu".
Người thiếu tự nhận thức sẽ bị cuốn theo mọi xu hướng công nghệ hào nhoáng nhưng không thực sự hữu ích với họ. Người tự nhận thức không chỉ chạy theo trend, mà chọn lọc những gì thực sự nâng cấp bản thân, đúng với giá trị, năng lực và mục tiêu dài hạn của mình.
Tự nhận thức là la bàn giúp bạn định hướng rõ ràng giữa biển thông tin và công nghệ.
2. Tự nhận thức giúp bạn xây dựng chiến lược học hỏi
Không chỉ học cho vui hay vì sợ bỏ lỡ, người tự nhận thức xây dựng lộ trình học tập và phát triển sự nghiệp dựa trên mục tiêu dài hạn. Bạn không chỉ học "cái mới", mà học đúng thứ cần thiết để tiến gần hơn tới phiên bản tốt nhất của mình.
Đó là cách xây dựng một sự nghiệp và cuộc sống vững chắc, không dễ bị xô ngã bởi những biến động thị trường.
3. Tự nhận thức giúp bạn duy trì sự tự tin và cân bằng trong thế giới nhiều bất định
Khi AI thay đổi liên tục, thị trường lao động biến động, người thiếu tự nhận thức dễ rơi vào hoang mang, mất phương hướng. Người tự nhận thức sẽ giữ được sự tự tin vì họ hiểu rõ bản thân: biết mình đang đi đâu, cần gì, và giá trị của mình không phụ thuộc vào bất kỳ sự thay đổi ngắn hạn nào!