Trong cuộc trò chuyện này, tôi ngồi lại cùng ông, lắng nghe hành trình của một người Việt xa xứ đã chọn gắn bó với một sứ mệnh chung của nhân loại. Qua câu chuyện ấy, căn tính Việt hiện lên rõ ràng trong sự tận tụy, lòng nhân ái và trí tuệ vượt thời gian của ông.
Bài viết được chia sẻ bởi chị Bảo Vi.
Dám chọn điều người Nhật tránh né
Câu chuyện bắt đầu vào năm 1968, khi chàng thanh niên 21 tuổi Trần Ngọc Phúc rời Huế để sang Nhật Bản du học. Quyết định ấy, tưởng chỉ là bước đi táo bạo của tuổi trẻ, lại mở ra một hành trình mà chính ông cũng không ngờ tới. Tốt nghiệp kỹ sư tại Đại học Tokai, ông bắt đầu làm việc tại một công ty thiết bị y tế của Nhật, nơi ông khám phá ra niềm đam mê và con đường sự nghiệp của mình.
Không chọn lối đi quen thuộc, ông dấn thân vào những công việc được gọi là “3K” – kitsui (khổ cực), kitanai (bẩn thỉu), kiken (nguy hiểm). Máy lọc thận, đông lạnh máu, và đặc biệt là máy hô hấp nhân tạo cho trẻ sơ sinh, những lĩnh vực rủi ro cao, ngay cả các tập đoàn lớn cũng e ngại.
Chính sự khác biệt đó đã tạo nên bước ngoặt. Năm 1982, phát minh của ông – máy hô hấp nhân tạo dao động cao tần (HFO) mang tên Hummingbird – đã giành giải nhất tại cuộc thi của Viện Y tế Hoa Kỳ (NIH) và được Đại học Harvard công nhận. Trước khi có Hummingbird, trẻ sinh non (dưới 1kg) gần như không có cơ hội sống vì máy thông thường phải bơm hơi mạnh, dễ làm rách phổi mỏng manh.
Máy thở Hummingbird (tên chính thức: HFO – High Frequency Oscillatory Ventilator) không thở theo nhịp “hít vào – thở ra” bình thường, mà tạo ra những dao động tần số cao, đưa lượng khí cực nhỏ vào phổi, giống như “rung” liên tục. Điều này giúp tránh làm tổn thương phổi non yếu của trẻ sơ sinh. Công nghệ ấy được đánh giá là một trong những bước ngoặt y học quan trọng.
Từ chỗ người khác ngại, người Việt mình lại dám thử, dám làm.
Gợi nhắc đến một thế hệ dám dấn thân
Tinh thần ấy không chỉ thuộc về riêng ông Trần Ngọc Phúc, mà còn là điểm chung của cả một thế hệ du học sinh Việt tại Nhật, tinh thần “đi để trở về”.
Nhóm bạn du học năm ấy thống nhất với nhau: nếu anh học ngành này, thì tôi sẽ chọn ngành khác, để khi trở về có thể bổ sung cho nhau và góp phần phục vụ cho đất nước một cách toàn diện. Đó không chỉ là một lời hẹn của tuổi trẻ, mà còn là nỗi lòng chung của những người con xa xứ luôn đau đáu hướng về quê hương.
Sau này, nhiều yếu tố đã khiến con đường của mỗi người rẽ sang một hướng khác. Có người đã thực hiện lời hứa và quay về, có người chọn ở lại và xây dựng sự nghiệp tại nước ngoài. Riêng ông Trần Ngọc Phúc, dù phải ở lại Nhật Bản vì hoàn cảnh, nỗi trăn trở được sớm trở về vẫn luôn âm ỉ.
Tuy nhiên, dù ở đâu và làm gì, lời hẹn ước năm xưa vẫn còn nguyên giá trị. Đến nay, khi cả nhóm đều đã ở tuổi ngoài 70, họ vẫn giữ truyền thống gặp nhau hằng năm, luân phiên ở Mỹ, Pháp, Đức, Việt Nam,... Những cuộc gặp gỡ này không chỉ là dịp để ôn lại kỷ niệm, mà còn là minh chứng cho một tình bạn bền chặt và một tinh thần dân tộc chưa từng phai mờ, vượt qua mọi rào cản địa lý và thời gian.
Bức tường ngôn ngữ và triết lý “xóa bỏ tư tưởng mình là khách”
Hòa nhập vào xã hội Nhật Bản chưa bao giờ là điều dễ dàng, đặc biệt là với một người nước ngoài. Ông Phúc thừa nhận, rào cản lớn nhất không phải là tiếng Nhật, mà là "bức tường ngôn ngữ" do chính chúng ta tự đặt ra.
"Phải xóa bỏ tư tưởng mình là khách." Ông luôn tâm niệm rằng để tồn tại và phát triển, mình không thể mãi giữ vai trò là một du học sinh hay một người khách. Phải dấn thân, phải cạnh tranh và phải làm việc bằng sự nhiệt huyết, chân thành. Với ông, ngôn ngữ không chỉ là tiếng nói mà còn là kỹ thuật. Ông tin rằng, cho dù tiếng Nhật có giỏi đến đâu, người Nhật vẫn coi mình là người nước ngoài. Vì vậy, ngôn ngữ để giao tiếp và thuyết phục hiệu quả nhất chính là kỹ thuật và sự cống hiến.
Không phải hòa tan để trở nên giống hệt, mà là định vị bản thân bằng giá trị độc nhất mình có thể đóng góp.
Chính triết lý ấy đã trở thành kim chỉ nam, dẫn dắt ông qua những bước ngoặt lớn của cuộc đời, trong đó phải kể đến…
…những bước ngoặt làm nên sự nghiệp
Năm 1984, ông rời công ty cũ để lập Metran. Vốn liếng là toàn bộ tích lũy gia đình, khoảng 6,5 triệu yên, gom từ tiết kiệm, lương hưu và tiền vay. Ông có một lời hứa với bản thân: hoặc tạo ra thiết bị chuẩn mực cho bệnh nhân, hoặc không làm gì cả. Sau này, khi làm chủ, ông chủ động giao việc thiết kế cho kỹ sư Việt. Không phải vì ưu ái, mà vì niềm tin, chú tin đây là "con đường tắt" để định vị "vai trò" của người Việt trên đất khách.
Ít ai biết, sau khi thắng giải, HFO từng chậm phổ cập gần 20 năm vì những thử nghiệm đầu tiên ở Mỹ diễn ra vội vã, đội ngũ lâm sàng chưa kịp làm chủ công nghệ mới. Nhưng điều đó không làm ông nản. Nhật Bản, một thị trường khắt khe, vẫn kiên trì thử nghiệm, hiệu chỉnh, và cuối cùng đưa Hummingbird trở thành thiết bị phổ biến trong đa số khoa sơ sinh.
"Căn tính Việt" chưa từng phai mờ
Vinh quang trong sự nghiệp của ông Trần Ngọc Phúc được khẳng định bằng những dấu mốc khó quên. Năm 2012, Nhật hoàng Akihito đã đích thân đến thăm công ty Metran, một vinh dự hiếm có đối với một doanh nghiệp do người nước ngoài sáng lập. Bốn năm sau đó, ông Phúc được trao tặng Huân chương Mặt trời mọc tia sáng bạc của Nhật Bản, do những đóng góp của ông cho nền y tế Nhật Bản với việc phát minh ra máy thở cao tần số đầu tiên, giúp cứu sống hàng triệu trẻ sinh non.
Ngày nào cũng vậy, khi nhìn lên bàn thờ, tôi đều chào bố mẹ bằng tiếng Việt.
Khi được hỏi về "tinh thần người Việt trên đất Nhật," ông chỉ đơn giản trả lời: "Vì chú chỉ là người Việt Nam." Điều đó cho thấy dù sống ở đâu, tình cảm và cội nguồn vẫn luôn là động lực to lớn trong trái tim ông.
Một đời không ngừng học và dịch chuyển
Hành trình của ông không thẳng băng, mà đầy những khúc ngoặt: từ máy gây mê, máy nhịp tim, máy lọc thận, đông lạnh máu, phổi nhân tạo… để rồi đến HFO Hummingbird và sau này là các thiết bị hô hấp dành cho trẻ sơ sinh và thiết bị chăm sóc hô hấp tại gia.
Ở tuổi 78, ông Trần Ngọc Phúc – Cựu tổng giám Đốc Metran và nhà sáng lập Magos – vẫn dành phần lớn thời gian trong phòng thí nghiệm, nghiên cứu những thiết bị mới. Nửa thế kỷ trước, ông là chàng sinh viên Huế du học Nhật Bản, chọn dấn thân vào những lĩnh vực mà người Nhật thời đó ngại chạm tới. Chính lựa chọn “làm điều người Nhật không làm” ấy đã đưa ông trở thành một trong những nhà phát minh y tế hàng đầu, được cả Nhật hoàng và chính phủ Nhật Bản vinh danh.
Nếu HFO giúp trẻ sinh non cất tiếng khóc đầu đời, thì những dự án nghiên cứu mới của Magos lại hướng đến cải thiện nhịp thở ở chặng cuối đời cho người cao tuổi và bệnh nhân phổi mạn tính.
Một đời gắn bó với “nhịp thở” của con người, ông Phúc không chỉ tìm thấy con đường khoa học của mình ở Nhật, mà còn giữ căn tính Việt trong từng thói quen giản dị, một lời nhắc nhở rằng: dù đi đâu, bản sắc vẫn đồng hành.
Với những ai tin rằng căn tính Việt có thể tỏa sáng ở bất kỳ đâu, hành trình của nhà phát minh Trần Ngọc Phúc chính là minh chứng. Tại Vietcetera Open 2025, ông sẽ xuất hiện trong phiên đối thoại Kế thừa và Phát triển: Cuộc đối thoại liên thế hệ của người Việt tại Nhật Bản – nơi hai thế hệ lãnh đạo cùng chia sẻ hành trình xây dựng sự nghiệp và khẳng định chỗ đứng trong văn hóa doanh nghiệp Nhật Bản.
Đăng ký tại đây để trở thành một phần của hành trình này.
Trở lại Tokyo trong diện mạo hoàn toàn mới sau lần ra mắt đầu tiên vào tháng 9/2024, Vietcetera Open không chỉ mang đến không gian kết nối với nhiều cơ hội và giá trị thiết thực được mở ra cho cộng đồng người Việt tại Nhật Bản, mà còn góp phần lan tỏa hình ảnh thương hiệu Quốc gia Việt Nam ra thế giới.
(1) Hội Thảo:
- Thời gian: 13:00 - 17:00 (JST) | 27.09.2025
- Địa điểm: 4F Akasaka Intercity Conference Center, 1-8-1 Akasaka, Minato-ku, Tokyo
(2) Networking Reception:
- Thời gian: 18:00 - 21:00 (JST) | 27.09.2025
- Địa điểm: Two Dogs Taproom, ARIES Bld. 2F, 3-15-24 Roppongi, Minato-ku, Tokyo
Cảm ơn các đơn vị nhà tài trợ & đối tác đã đồng hành cùng Vietcetera trong sự kiện lần này:- Title Sponsor: FPT Japan- Program Sponsor: Reazon Holdings, Money Forward & Tokyo Corporation- Engagement Partner: Vilasia- Travel Partner: Vietjet Air- Strategic Partner: Solara & Co- Communications Partner: VANJ - Vietnamese Academic Network in Japan, VYSA (Vietnamese Youth and Student Association in Japan), Cộng đồng DHS Đông Du, Overseas Vietnamese, FTU Alumni in Japan & Legacy Brand.