Nghỉ phép là quyền lợi cơ bản của mỗi người đi làm. Thế nhưng, khi xin nghỉ, có bao giờ bạn đắn đo lý do thế nào thì mới chính đáng hay dễ được chấp nhận? Thông thường đó là khi bạn gặp các vấn đề nhìn thấy được, như bị ốm, sốt cao, đau bụng, bị tai nạn,...
Còn khi lý do là các vấn đề tâm lý như: “Em mệt quá không muốn đi làm” hay “Em áp lực quá cần nghỉ ngơi vài ngày”, bạn có từng ngập ngừng, sợ rằng như vậy là “chưa đủ chính đáng”?
Thực tế, cảm giác mệt mỏi kéo dài hay kiệt sức có thể là biểu hiện của những vấn đề nghiêm trọng hơn. Theo TS. BS Trần Thị Hồng Thu, trong những năm gần đây, tỷ lệ người đến khám các bệnh lý tâm lý như rối loạn lo âu, trầm cảm tăng khoảng 20%, và độ tuổi bệnh nhân có xu hướng trẻ hóa.
Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu những vấn đề tâm lý có được xem là lý do chính đáng để nghỉ phép hay không?
Đây là bài viết được phát triển từ góc nhìn đối lập của hai khách mời trong tập 4 của debait - series mới của Onboardy, nơi tranh luận an toàn về những chủ đề “khó nói” khi đi làm.
Debater 1: Nghỉ phép vì sức khỏe tinh thần là quyền lợi cơ bản của nhân viên.
Người lao động cần sức khỏe mới làm được việc. Thế nên trách nhiệm của doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở việc cung cấp môi trường làm việc an toàn, mà còn phải đảm bảo và thúc đẩy sức khỏe toàn diện cho nhân viên, tức là bao gồm cả sức khoẻ thể chất và tinh thần (theo định nghĩa về sức khỏe toàn diện của WHO).
Nếu sức khỏe tinh thần bị ảnh hưởng mà không được hỗ trợ kịp thời, người lao động rất dễ rơi vào trạng thái kiệt sức, mệt mỏi và giảm khả năng tập trung. Tình trạng này kéo dài sẽ gây giảm hiệu suất, tăng rủi ro mắc sai sót trong công việc, thậm chí là tai nạn lao động. Đó là chưa kể, chính các vấn đề sức khỏe tinh thần cũng trực tiếp dẫn đến các bệnh về thể chất. Chẳng hạn căng thẳng kéo dài có thể làm tăng huyết áp và nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Vì vậy, doanh nghiệp đã chấp nhận nghỉ phép vì lý do sức khỏe thể chất thì cũng nên chấp nhận cho nhân viên nghỉ vì lý do sức khỏe tinh thần. Đây không chỉ là trách nhiệm, mà còn là chiến lược để doanh nghiệp xây dựng lực lượng lao động năng suất và phát triển bền vững.
Ngoài ra, điều này còn thể hiện văn hóa doanh nghiệp nhân văn và tiến bộ. Nó không chỉ giúp lan tỏa hình ảnh tích cực trong nội bộ, mà còn tạo lợi thế trong việc thu hút nhân tài và giảm tỷ lệ nghỉ việc của nhân viên hiện tại.
Debater 2: Nếu cứ có vấn đề là nghỉ phép thì làm sao người lao động rèn luyện nội lực và đảm bảo được hiệu suất tổ chức?
Sức khỏe tinh thần là một khái niệm rộng và khó định lượng. Đi làm ai cũng có áp lực, nhưng khi nào thì bất ổn tinh thần mới thực sự trở thành vấn đề đáng lưu tâm? Nếu doanh nghiệp tùy tiện cho phép nhân viên nghỉ việc chỉ vì căng thẳng hoặc áp lực, điều này dễ gây ra gián đoạn công việc, dẫn đến trễ tiến độ, giảm chất lượng đầu ra và ảnh hưởng tiêu cực đến trải nghiệm khách hàng.
Xét duyệt mà không có tiêu chí còn khiến nhân viên dễ dàng lợi dụng để né tránh nhiệm vụ khó khăn. Điều này tạo ra tình trạng đùn đẩy công việc, gây bất mãn nội bộ. Thậm chí nếu cả một đội ngũ đồng loạt xin nghỉ, nhà quản lý biết xét duyệt cho ai để đảm bảo công bằng, và làm gì để đảm bảo công ty vẫn vận hành tốt?
Bên cạnh đó, liệu việc dễ dàng cho phép nghỉ vì lý do tinh thần có vô tình khuyến khích sự mong manh, thiếu kiên cường ở người lao động, nhất là các lao động trẻ? Nhìn lại thế hệ đi trước, họ đã vượt qua những giai đoạn biến động từ chiến tranh, thời kỳ bao cấp đến khủng hoảng kinh tế, phải đối mặt với áp lực sinh tồn, thiếu thốn vật chất và điều kiện sống vô cùng khắc nghiệt.
Đây cũng là nguyên nhân khiến Gen Z thường bị gắn mác là “thế hệ bông tuyết” (snowflake generation) - thế hệ mong manh, không có khả năng tự phản vệ trước áp lực. Nếu cứ chọn giải pháp nghỉ việc mỗi khi gặp khó khăn, các bạn trẻ sẽ càng khó gỡ bỏ được định kiến về thế hệ dễ bị tổn thương.
Debater 1: Nghỉ phép vì sức khỏe tinh thần cũng phải có điều kiện, minh chứng và giới hạn rõ ràng.
Gen Z không chỉ bị gắn mác là “thế hệ bông tuyết” mà còn mang trên mình trách nhiệm của “thế hệ vượt sướng” khi phải gánh chịu áp lực lớn từ kỳ vọng xã hội và gia đình, cùng với những hệ quả từ các vấn đề kinh tế - xã hội như lạm phát, thất nghiệp, và kinh tế bất ổn. Những yếu tố này góp phần gây ra nhiều căng thẳng và tâm lý bất ổn cho giới trẻ.
Vấn đề sức khỏe tinh thần không đơn giản chỉ là căng thẳng hay lo âu thường ngày, mà có thể là những triệu chứng bất ổn tâm lý không thể kiểm soát chỉ bằng ý chí. Khi đó nó gây ra tình trạng mất khả năng thực hiện các hoạt động thường ngày, hay đảm đương công việc ở vị trí hiện tại. Vì vậy, việc xin nghỉ phép có giới hạn chính là cách nhân viên thể hiện tinh thần trách nhiệm với công việc và bản thân.
Nếu xem nghỉ phép vì sức khỏe tinh thần là quyền lợi cơ bản của nhân viên, thì đi kèm với nó luôn là trách nhiệm và nghĩa vụ rõ ràng. Chẳng hạn:
- Tương tự như sức khỏe thể chất, nhân viên muốn nghỉ vì sức khỏe tinh thần cũng phải có minh chứng rõ ràng từ chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ.
- Khi đơn nghỉ được chấp thuận, nhân viên phải đảm bảo hoàn thành/bàn giao công việc trước khi nghỉ. Sau khi hoàn thành kỳ nghỉ nhân sự phải đáp ứng được số KPI nhất định, nhằm hạn chế tối đa ảnh hưởng đến công việc.
Debater 2: Thay vì để nhân viên xin nghỉ phép, doanh nghiệp cần có biện pháp giải quyết chạm đến cốt lõi của vấn đề sức khỏe tinh thần.
Đương nhiên doanh nghiệp luôn cần minh chứng cụ thể để quyết định có cho phép người lao động nghỉ hay không. Tuy nhiên, không có gì đảm bảo rằng một kỳ nghỉ có thể chữa lành hoàn toàn các vấn đề tâm lý. Nếu vấn đề bắt nguồn từ nơi làm việc (áp lực công việc, văn hóa doanh nghiệp độc hại) thì dù có nghỉ phép, khi quay lại với môi trường không thay đổi, nhân viên vẫn dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi và lại muốn nghỉ lần nữa.
Do đó, thay vì chấp thuận đơn nghỉ phép, doanh nghiệp cần chủ động can thiệp để phòng ngừa và xử lý sớm các vấn đề về tinh thần. Các hình thức như cố vấn (mentoring) và huấn luyện (coaching) có thể tạo điều kiện cho doanh nghiệp và nhân viên cùng ngồi lại để bày tỏ cảm xúc, chia sẻ khó khăn và người lao động sẽ được định hướng giải pháp ngay tại môi trường làm việc.
Quá trình này cũng tương tự như việc gặp chuyên gia tâm lý, giúp nhân viên hiểu rõ vấn đề của mình và lấy lại sự cân bằng tinh thần. Về phía doanh nghiệp, ban lãnh đạo có thể dựa vào dữ liệu từ các buổi cố vấn để cải thiện văn hóa, quy trình và phong cách quản lý, từ đó xây dựng môi trường làm việc lành mạnh, văn minh và bền vững hơn.
Kết
Cuộc tranh luận về việc nghỉ phép vì sức khỏe tinh thần cho thấy mỗi quan điểm đều có những luận điểm xác đáng riêng. Tuy nhiên, hai bên đều có điểm chung rằng: Bất kỳ vấn đề nào về sức khỏe, dù là thể chất hay tinh thần, đều cần được công nhận, coi trọng và hỗ trợ kịp thời.
debait là một không gian tranh biện an toàn cho những quan điểm đối lập về văn hoá đi làm và phát triển sự nghiệp. Một “sân chơi” nơi mọi tiếng nói đều được lắng nghe công bằng, giúp mỗi người có cơ hội bày tỏ góc nhìn, thấu hiểu đối phương và tìm ra hướng tư duy nghề nghiệp phù hợp cho riêng mình.
Chương trình được phát sóng vào 18h tối thứ Bảy hàng tuần trên kênh YouTube chính thức của Onboardy.
Nếu bạn có góc nhìn khác về chủ đề “Nhân viên nên được nghỉ phép vì lý do sức khoẻ tinh thần”, hoặc bất kỳ câu chuyện nào liên quan đến chủ đề này trong hành trình sự nghiệp, hãy chia sẻ với Onboardy tại đây.