Chuyện gì đã xảy ra?
Ngày 18/11, Cambridge Dictionary chính thức công bố “parasocial” là từ (tiếng Anh) của năm 2025.
Theo định nghĩa của Cambridge, parasocial mô tả cảm giác kết nối mà một người cảm thấy với một người nổi tiếng, một nhân vật truyền thông hoặc thậm chí một trí tuệ nhân tạo – những đối tượng mà họ không hề quen biết hay không thể có được sự đáp lại trong mối quan hệ ấy.
Ban đầu là thuật ngữ của ngành xã hội học, “parasocial” từng ở trong các bài nghiên cứu tâm lý học truyền thông hoặc tồn tại sôi nổi trong văn hóa fandom. Nhưng 2025 lại là năm parasocial trở thành ngôn ngữ chung của internet.
Vì sao Cambridge lại chọn “parasocial” là từ của năm?
Thuật ngữ này thực ra đã xuất hiện từ năm 1956, do hai nhà xã hội học Donald Horton và Richard Wohl đề xuất để mô tả cách khán giả của truyền hình thời bấy giờ tạo cảm giác thân thuộc với những người dẫn chương trình mà họ chưa từng gặp ngoài đời. Đến năm 2025, “parasocial” thoát khỏi khuôn khổ học thuật để trở thành một phần của ngôn ngữ đời sống, xuất hiện trong các thảo luận và diễn ngôn về văn hóa người hâm mộ (fandom culture).
Theo Cambridge và các hãng tin quốc tế, hiện tượng này bùng nổ cùng làn sóng fandom toàn cầu, từ âm nhạc, điện ảnh đến thể thao. Các ví dụ được chính Cambridge nhắc đến bao gồm sự quan tâm mãnh liệt của người hâm mộ dành cho những sự kiện đời tư của người nổi tiếng, chẳng hạn như câu chuyện đính hôn của Taylor Swift và Travis Kelce, nơi nhiều fan thể hiện cảm xúc như thể họ có quan hệ cá nhân với cặp đôi.
Đồng thời, văn hóa truyền thông hiện đại từ sự phát triển mạng xã hội cho đến nền kinh tế influencers cũng góp phần tạo ra môi trường nơi người dùng dành hàng giờ đồng hồ mỗi ngày để theo dõi, lắng nghe hoặc tương tác gián tiếp với các cá nhân họ không hề quen. Mức độ thân thuộc mà khán giả cảm thấy với vloggers, podcasters hay các nhân vật “ảo” cũng khiến lượt tìm kiếm từ “parasocial” tăng vọt.
Tất cả những yếu tố này khiến tổng biên tập Cambridge Dictionary – Colin McIntosh khẳng định rằng “parasocial” là từ “bắt trọn tinh thần năm 2025”.
“Tinh thần của năm 2025”: Mối quan hệ một chiều đã vượt khỏi giới hạn người thật
Nếu trước đây parasocial chủ yếu dùng để mô tả mối quan hệ giữa người nổi tiếng, các nhân vật hư cấu nổi tiếng, idol ảo (với các diễn viên vtubber người thật) và người hâm mộ, thì năm 2025 cho thấy một bước mở rộng đáng kể: con người đang xây dựng mối quan hệ một chiều không chỉ với người thật mà còn với thực thể ảo.
Cambridge nhấn mạnh rằng sự phát triển của các mô hình ngôn ngữ, chatbot và trợ lý AI khiến rất nhiều người bắt đầu xem chúng như bạn bè, đối tượng tâm sự hoặc thậm chí là người họ tin cậy dù mối quan hệ đó là hoàn toàn một chiều, không cân xứng. Những phản ứng mà họ nhận được từ AI dù chân thật nhưng vẫn chỉ là thuật toán được chạy bởi mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). Cambridge thậm chí nêu ra mối lo ngại rằng có thể hình thành những kết nối tình cảm mạnh mẽ, có khi “không lành mạnh và mãnh liệt”.
Sự nhập nhằng giữa “người thật” và “thực thể ảo” này tạo nên một nguy cơ tiềm ẩn: các mối liên hệ parasocial với AI đôi khi dẫn đến lệ thuộc cảm xúc. Đặc biệt ở những người trẻ hoặc dễ tổn thương, khi họ dùng chatbot như hình thức “trị liệu thay thế”. Cambridge cảnh báo rằng không phải mọi kết nối đều lành mạnh: “ảo” vẫn là “ảo”, và người dùng có thể rơi vào cô lập hoặc hành động theo lời khuyên của AI mà quên mất mối quan hệ thực tế với con người.
Thế giới đa chiều, nhưng vì sao ta lại chìm đắm trong mối quan hệ một chiều?
Các chuyên gia tâm lý được Cambridge phỏng vấn chỉ ra một lý do quan trọng: con người vốn luôn tìm kiếm sự kết nối. Giáo sư Simone Schnall giải thích rằng khi tiếp xúc liên tục với nội dung từ một cá nhân dù là người nổi tiếng, influencer hay chatbot thì bộ não tự động lấp đầy khoảng trống và hình thành cảm giác thân thiết. Trải nghiệm đó không hề “giả”, dù đối tượng kết nối là không thể đáp lại .
Bối cảnh xã hội cũng góp phần làm sâu sắc hiện tượng này. Khi niềm tin vào truyền thông truyền thống hoặc các thiết chế lớn suy giảm, con người có xu hướng tìm kiếm sự gắn bó ở cấp độ cá nhân.
Những cá nhân mà họ theo dõi thường xuyên trở thành nguồn định hướng cảm xúc hoặc thông tin đáng tin cậy hơn bất kể rằng mối quan hệ thực tế không tồn tại trong đời thực. Cambridge cũng cho biết nhiều người xem các nhân vật họ theo dõi như bạn bè, người thân, hoặc thậm chí là “cố vấn tinh thần” dù chưa từng gặp mặt; đây là biểu hiện rõ nét của một mối quan hệ parasocial mạnh.
Bên cạnh mặt tích cực là cảm giác được kết nối và an ủi, parasocial cũng đi kèm những rủi ro. Một số trường hợp, sự đầu tư cảm xúc quá mức vào một cá nhân hoặc một thực thể ảo có thể tạo nên kỳ vọng không thực tế, sự lệ thuộc hoặc cảm giác mất mát lớn khi “đối tượng” thay đổi hành vi, ngừng xuất hiện hoặc đánh mất hình ảnh công chúng. Cambridge gọi đây là “parasocial grief”, nỗi buồn sinh ra từ sự tan vỡ của một mối quan hệ vốn chưa từng tồn tại theo nghĩa truyền thống .
Sự lựa chọn parasocial làm "từ của năm" phản ánh một sự thật: chúng ta đang sống trong kỷ nguyên của những mối quan hệ cảm xúc không cân xứng, được nuôi dưỡng bởi công nghệ, truyền thông và nhu cầu kết nối ngày càng lớn. Từ một thuật ngữ học thuật 70 năm tuổi, parasocial đại biểu cho cách con người trải nghiệm thế giới số khi ranh giới giữa “ảo” và “thật” không còn rạch ròi như trước.