Vào đầu tháng 8.2025, lần đầu tiên trong lịch sử, một tác phẩm sân khấu của Việt Nam góp mặt tại George Town Festival – một trong những lễ hội nghệ thuật biểu diễn quan trọng của châu Á. Với nhịp đập đầy tài năng và dũng cảm, vở diễn 129BPM của biên đạo Bùi Ngọc Quân không chỉ mang hip hop Việt Nam đến với bạn bè quốc tế mà còn mở ra một ngã rẽ mới cho nghệ thuật trình diễn và âm nhạc Việt: bản lĩnh hơn, thử nghiệm hơn và kết nối hơn.
Giao điểm của văn hóa thời đại
Trong suốt một thập kỷ qua, nhiều nghệ sĩ trẻ ở Việt Nam đã không ngừng tìm kiếm con đường mới cho âm nhạc. Bên cạnh việc học hỏi và thực hành các phong cách quốc tế, nhiều nghệ sĩ trẻ cũng lựa chọn đào sâu vào những giá trị cốt lõi của bản sắc dân tộc để kể lại bằng những ngôn ngữ hiện đại.
Những chất liệu như cải lương, xẩm, tuồng, dân ca quan họ, ca Huế,… từng bị coi là cổ điển và khó gần, dần được "phủi bụi" và hồi sinh dưới góc nhìn trẻ trung, cởi mở và cuốn hút. Có thể kể đến trường hợp của nhóm Limebócx với những bản phối electro pha xẩm, nghệ sĩ Lộn Xộn Band đưa âm hưởng dân ca Bắc Bộ vào nhạc indie pop, hay biên đạo Hà Lê kết hợp ca trù cùng hip hop trong các dự án sân khấu hóa. Sự hồi sinh này không diễn ra dưới lớp màn của các bảo tàng mà sống động trong các không gian biểu diễn chưa từng xuất hiện, trong sản phẩm của các nghệ sĩ độc lập ít tên tuổi.
Không còn giới hạn trong sân khấu đơn tuyến hay câu chuyện tách biệt, xu hướng hiện nay là kể chuyện bằng đa chất liệu. Âm nhạc trở thành một trải nghiệm tổng thể, nơi người nghe được mời gọi bước vào không gian nghệ thuật đa chiều. Trong dòng chảy ấy, hip hop đang tìm thấy tiếng nói riêng khi giao thoa với chất liệu truyền thống Việt Nam. Chính sự gặp gỡ này tạo ra những giao diện thẩm mỹ mới, nơi nghệ sĩ không chỉ làm mới âm thanh mà còn đưa những góc nhìn văn hóa mới.
Thanh âm của nhịp điệu và chuyển động
Trong làn sóng thử nghiệm đang dần lớn mạnh, 129BPM là một trong những dấu ấn nổi bật. Lấy cảm hứng từ nhịp tim, vở diễn không đi theo lối kể chuyện truyền thống mà dùng chính nhịp đập của cơ thể, tiếng thở, nhịp chân, âm thanh điện tử (OP-1 và Octatrack) và tiếng đàn dân tộc (đàn Môi, đàn K'ni) để dẫn dắt cảm xúc người xem. Đó không còn là một sân khấu nơi nhân vật “nói” mà là một không gian nơi nghệ thuật “vang lên”. Không có lời thoại, không có cốt truyện rõ ràng, nhưng 129BPM lại kể được một câu chuyện rất người về nhịp sống, về tồn tại, và về bản năng kết nối.
Với ngôn ngữ chuyển động của hip hop, 129BPM cho thấy khả năng "nội địa hóa" một thể loại vốn dĩ mang màu sắc ngoại lai. Ở đây, hip hop không còn là sao chép các động tác của phương Tây, mà trở thành một công cụ thể hiện cảm xúc nội tâm và ký ức văn hóa Việt. Sự xuất hiện của các nhạc cụ dân tộc, chất liệu âm nhạc điện tử, kỹ thuật ánh sáng đậm chất sân khấu đương đại,… khiến cho 129BPM vừa lạ vừa quen, vừa gần gũi vừa đầy mới mẻ.
Và cũng trong chính sự lạ lẫm ấy, người xem bị kéo vào một không gian nghệ thuật đầy biến hóa, nơi mọi yếu tố từ nhịp điệu đến chuyển động đều đóng vai trò như một nhạc cụ. Không còn sự phân biệt rạch ròi giữa biên đạo và nhà sản xuất âm nhạc, giữa nghệ sĩ trình diễn và kỹ thuật viên sân khấu, 129BPM vận hành như một “cơ thể”, nơi mọi chi tiết đều cùng đập một nhịp. Thành công tại George Town Festival không chỉ là sự công nhận của quốc tế mà còn là minh chứng rõ ràng cho khả năng kể chuyện linh hoạt của nghệ thuật Việt bằng chính ngôn ngữ của thời đại.
Chặng mới của nghệ thuật thử nghiệm
Khi nghệ sĩ Việt Nam bước lên sân khấu George Town Festival, đó không chỉ là một dấu mốc trong hành trình của riêng 129BPM mà còn là chỉ dấu cho một chuyển động mới đang dần hình thành. Sự xuất hiện ấy cho thấy nghệ thuật thử nghiệm Việt không còn quanh quẩn “lũy tre làng”, mà đang từng bước kết nối với các dòng chảy trong khu vực. Trên sân khấu ấy, những bước nhảy, âm thanh, ánh sáng và cơ thể không còn là yếu tố trang trí mà trở thành chất liệu chính để kể những câu chuyện rất riêng
Chúng ta từng quan sát cách mà La Horde, một collective nghệ thuật đến từ Pháp, biến sân khấu múa thành không gian của những trải nghiệm vật lý và cảm xúc mãnh liệt. Họ không chỉ dừng lại ở trình diễn mà còn mở rộng biên độ tư duy nghệ thuật bằng cách cộng tác với dancer đường phố, nhà làm phim, coder, và nghệ sĩ thử nghiệm để đưa chuyển động đến gần hơn với đời sống đương đại. Đó là hình ảnh của một trào lưu mới, nơi ranh giới giữa “nghệ thuật vị nhân sinh” hay “nghệ thuật vị nghệ thuật” dần được xóa nhòa.
Việt Nam đang đi trên một lộ trình tương tự. Sự xuất hiện của các sân chơi thử nghiệm như 129BPM, dù còn khiêm tốn, cho thấy tiềm năng rất lớn từ thế hệ nghệ sĩ trẻ: những người vừa hiểu tinh thần cộng đồng, vừa táo bạo trong tư duy trình diễn, và không ngần ngại vượt ra khỏi giới hạn vốn có. Với tinh thần bền bỉ, khả năng linh hoạt, thế hệ hôm nay xứng đáng được đặt niềm tin để ta kỳ vọng về một tương lai, nơi Việt Nam có thể định hình một trào lưu sáng tạo của riêng mình, sánh vai với bạn bè quốc tế.