Bạn có phải người từng thử đủ mọi cách để:
- Cố nạp năng lượng bằng hai ngày nghỉ ngắn ngủi cuối tuần?
- Đặt vé cho một chuyến đi chơi xa với hy vọng “gần thiên nhiên thì thư giãn”?
- “Unfollow” cả thế giới, detox mạng xã hội để tìm không gian riêng?
- Nghỉ việc để “làm lại từ đầu”?
Nhưng sau cùng, bạn có chắc mớ cảm xúc hỗn độn, tinh thần kiệt quệ của mình được giải quyết triệt để bằng những hình thức đó? Hay chúng chỉ là giải pháp tạm thời, và cơ thể vẫn đang trì hoãn cho lần kiệt sức tiếp theo?
Bạn đang stress ở giai đoạn nào, đã đến ngưỡng burnout chưa?
Hiểu rõ nguồn gốc căn bệnh là bước đầu để tìm ra phương thuốc.
Burnout (kiệt sức) không phải cảm giác choáng ngợp nhất thời như stress. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây là hội chứng xuất hiện khi căng thẳng kéo dài mà không được giải tỏa đúng cách. Stress thường liên quan đến những yếu tố cụ thể như công việc, học hành hay các mối quan hệ. Tin tốt là, khi nguyên nhân được xử lý, cảm giác này thường sẽ dịu đi.
Ngược lại, kiệt sức là cảm giác mệt mỏi rỉ rả, tích tụ qua thời gian, rất khó nhận ra. Nhiều người vẫn nghĩ chỉ khi nào đau đầu, mất ngủ, chóng mặt mới là kiệt sức. Nhưng sự thật thì, bên trong bạn có thể đã “rệu rã” từ trước đó lâu lắm rồi.
Trước đây, khi nhắc đến burnout, người ta thường gắn nó với áp lực công việc hay những nỗi lo tài chính. Thế nhưng ngày nay, kiệt sức đã không còn nằm yên chốn công sở, nó len lỏi vào những vai trò, mối quan hệ khác, chẳng hạn burnout trong yêu đương hay thậm chí làm cha mẹ cũng có khi kiệt sức.
Burnout loop: Vòng lặp không hồi kết
Khi cảm thấy quá tải, nhiều người trong chúng ta thường chọn những giải pháp quen thuộc để “cứu mình” khỏi cảm giác kiệt sức: xin nghỉ phép, đi du lịch xa, cách ly xã hội,... Những lựa chọn này có thể mang lại cảm giác dễ chịu tức thời - như ”chiếc phao” giúp ta nổi lên giữa “biển mỏi mệt” trong chốc lát.
Thế nhưng, sau quãng thời gian tạm dừng, khi quay lại với nhịp sống cũ, cảm giác trống rỗng, mất phương hướng và thiếu động lực lại âm thầm quay về. Và rồi, ta lại tìm cách trốn chạy một lần nữa. Vòng lặp này cứ thế lặp đi lặp lại – người ta gọi đó là burnout loop: vòng lặp kiệt sức không hồi kết. Có thể hình dung bằng một mô hình đơn giản như sau: [1] Toàn tâm, toàn sức -> [2] Căng thẳng tích tụ -> [3] Kiệt sức hoàn toàn -> [4] Nghỉ ngơi tạm thời -> [5] Cảm giác tội lỗi, muốn bù đắp -> [6] Quay lại bước 1 -> ... Lặp lại
Khi việc nghỉ ngơi không còn tác dụng với một cơ thể đang “biểu tình”, thì dù có ngủ nhiều đến đâu, uống bao nhiêu ly cà phê để tỉnh táo, dành mấy giờ ngâm mình trong bồn tắm ấm, bạn cũng không cách nào thoát khỏi “màn sương dày đặc” của công việc, deadline, hay hàng trăm mối bận tâm khác đang đeo bám mình. Trường hợp này có thể tưởng tượng bạn là một cái máy, chạy liên tục 20 tabs trên màn hình nhưng chỉ với 3% pin.
Đã đến lúc, bạn cần hiểu: nghỉ ngơi không đồng nghĩa với phục hồi. Phục hồi là hành trình từ bên ngoài vào bên trong, cần một kế hoạch dài lâu và đủ quyết tâm để thực hiện.
Burn-in: Phá vỡ vòng lặp, xây nội lực từ bên trong
Quá trình nuôi dưỡng nội lực (burn-in) có thể được thử nghiệm bằng những cách sau đây:
1. Vận động và chế độ ăn uống
Cách này nghe qua có vẻ bất hợp lý - bởi đã gọi là kiệt sức, thì làm gì còn sức mà vận động? Nhưng chính trong cuốn sách Are u ok?, chuyên gia tâm lý Kati Morton giải thích, việc vận động, tập thể dục thường xuyên sẽ giúp giải phóng endorphins - chất dẫn truyền thần kinh có khả năng cải thiện tâm trạng.
Bên cạnh đó, Morton cũng nhấn mạnh đến chế độ ăn uống cân bằng. Đây là yếu tố thiết yếu để não bộ có đủ dưỡng chất hoạt động hiệu quả, từ đó giảm thiểu các phản ứng tiêu cực về mặt cảm xúc và thể chất.
2. Hiểu cơ thể của mình
Nghiên cứu cho thấy, con người có xu hướng đánh giá cao khả năng chịu đựng của chính mình dựa trên niềm tin chủ quan hơn là các biểu hiện thực tế. Nói cách khác, ta thường một mực khẳng định mình “vẫn ổn”, “vẫn chịu được”, chỉ vì… đã quen với việc gồng gánh cảm xúc.
Ta thường thủ thỉ với bản thân những lời lẽ như:
- Nốt việc này nữa thôi là dẹp!
- Người khác có thể làm nhiều việc mà không mệt, sao mình phải yếu đuối?
- Than thở là chuyện của người thất bại…
Mãi đến lúc bộ não “đình công”, cơ thể “tuýt còi” báo động, hay nặng nề hơn là rơi vào trầm cảm, ta mới giật mình về cái giá phải trả quá đắt. Sự chịu đựng không phải là năng lực vô hạn, bạn có thực sự đang lắng nghe có thể mình muốn gì hay không?
3. Dành thời gian cho những sở thích
Nhiều người tìm đến yoga hay những khóa thiền cơ bản như một cách phục hồi, và điều đó thật sự hiệu quả.
Nhưng nếu bạn muốn bắt đầu từ điều gì đó đơn giản, nhẹ nhàng hơn, bạn vẫn có nhiều hơn một sự lựa chọn: nghe nhạc, đọc sách, vẽ tranh, xem một bộ phim yêu thích, hay làm bất kỳ điều gì khiến tâm trí bạn thấy thoải mái mà không bị ai thúc ép về năng suất hay thời gian.
Móc len là một hoạt động thủ công đã được rất nhiều người chọn làm “liệu pháp thầm lặng” để xoa dịu căng thẳng. Đã có những bệnh viện, cơ sở y tế triển khai hoạt động học móc len cho bác sĩ, y tá, nhằm giúp họ giải tỏa cảm xúc sau những ca cấp cứu căng thẳng. Hoạt động này cũng được nhiều người trẻ hưởng ứng, như một cách tăng sự tập trung và mang lại cảm giác nghỉ ngơi thật sự cho tâm trí.
4. Tìm kiếm sự giúp đỡ
Nếu nhận thấy burnout đã ở tình trạng vượt khỏi tầm kiểm soát, hãy cân nhắc tìm đến sự giúp đỡ chuyên môn. Đó có thể là một buổi coaching để nhìn lại cách bạn đang vận hành công việc, hoặc tham vấn và trị liệu tâm lý (therapy), giúp bạn hiểu rõ hơn về giới hạn và phản ứng của chính mình.
Đừng quên rằng, học cách burn-in chính là học cách làm mới thân–tâm-trí, nuôi dưỡng nội lực, bền bỉ với thế giới và chính mình, với hành trình sống hướng tới là Trẻ–Lành–Mạnh. Như Naval Ravikant từng nói: “Thành công thật sự là một cuộc sống mà bạn không muốn trốn chạy khỏi.”