Trong hơn 20 năm hành nghề nội tiết – đái tháo đường, TS. BS. Lý Đại Lương đã chứng kiến sự thay đổi lớn của y học Việt Nam: từ những năm tháng khám bệnh chỉ có hồ sơ giấy và viết toa bằng tay, đến kỷ nguyên nơi bác sĩ làm việc với bệnh án điện tử, chữ ký số và theo dõi chỉ số đường huyết, huyết áp, chế độ ăn uống - vận động của họ từ xa thông qua dữ liệu số.
Với ông, chuyển đổi số trong y tế không chỉ bắt đầu từ công nghệ, mà từ nỗi trăn trở rất con người: “Bệnh nhân chỉ gặp bác sĩ 1% thời gian trong cuộc đời, 99% còn lại họ phải tự xoay xở với căn bệnh của mình. Vậy làm sao nhân viên y tế có thể vươn dài cánh tay chăm sóc sức khỏe đến tận nhà người bệnh?”
Sau hơn 20 năm điều trị bệnh nhân đái tháo đường, điều gì khiến bác sĩ nhận ra mô hình khám – kê toa – tái khám truyền thống không còn đủ?
Số người mắc đái tháo đường ở Việt Nam tăng nhanh, cứ 10 năm lại tăng gấp đôi. Nhưng tỷ lệ bệnh nhân đạt mục tiêu điều trị vẫn rất thấp: chỉ khoảng 30% kiểm soát được đường huyết, và khi xét đủ cả ba yếu tố (kiểm soát tốt cả đường huyết, huyết áp và mỡ máu), chỉ 12–15% đạt chuẩn.
Thời gian bệnh nhân được gặp bác sĩ rất ít, chỉ chiếm khoảng 1% thời gian sống với bệnh; 99% còn lại, họ phải tự xoay xở. Trong vài phút ngắn ngủi ở phòng khám, bác sĩ chỉ có thể xử lý vấn đề cấp bách, không thể tư vấn hết về lối sống, thói quen hay tâm lý cho người bệnh.
Tôi thường nói ngành Y nên học tập ngân hàng: họ đã mang “dịch vụ ngân hàng về tận phòng khách”. Ngành y cũng phải vậy – đưa chăm sóc y tế đến tận gia đình. Muốn cải thiện hiệu quả điều trị, chúng ta cần hiểu bệnh nhân ăn gì, ngủ thế nào, tập thể dục ra sao, và tại sao họ không làm được điều mình khuyên. Chuyển đổi số giúp nối dài cánh tay ấy: qua các thiết bị, nền tảng và dữ liệu, bác sĩ hiểu rõ hơn cuộc sống của bệnh nhân để cùng họ điều chỉnh hành vi.
Theo bác sĩ, “nỗi đau” lớn nhất của bệnh nhân tiểu đường ở Việt Nam là gì – thuốc men, chi phí, hay việc tự theo dõi sức khỏe?
Cái “đau” lớn nhất của bệnh nhân đái tháo đường ở Việt Nam là sự cô đơn trong điều trị.
Thông tin trên mạng thì vô tận tràn lan từ TikTok đến YouTube, nhưng người bệnh lại không biết thông tin nào đáng tin, hay có phù hợp với mình không. Họ nghe nói uống nước lá ổi, nước khổ qua sẽ hạ đường huyết, rồi thử. Trong khi đó, nhiều người điều trị hàng chục năm vẫn không biết chỉ số HbA1c (chỉ số đường huyết) là gì.
Họ thiếu người đồng hành giúp họ hiểu kết quả xét nghiệm, giải thích tại sao cần đổi lối sống. Mạng xã hội tràn ngập thông tin, nhưng không ai ngồi lại để lắng nghe và hướng dẫn họ thay đổi từng chút một. Đó chính là khoảng trống mà công nghệ, nếu dùng đúng, có thể lấp được.
Với bác sĩ, “chuyển đổi số” trong y tế thực sự nghĩa là gì?
Tôi nghĩ nó không cần phải bắt đầu từ những dự án công nghệ lớn. Mỗi bác sĩ đều có thể “chuyển đổi số” ngay trong nhóm bệnh nhân của mình.
Ví dụ, khi bệnh nhân đeo đồng hồ thông minh hoặc cảm biến đo đường huyết liên tục, dữ liệu đã tự động được ghi nhận. Lúc họ quay lại tái khám, tôi có sẵn toàn bộ thông tin: đường huyết, giấc ngủ, vận động… Tôi không còn phải mất thời gian hỏi “hôm qua chỉ số bao nhiêu?”, mà có thể dành nhiều thời gian hơn để lắng nghe, giải thích và đồng hành cùng bệnh nhân.
Với tôi, đó mới là ý nghĩa sâu xa của chuyển đổi số: giải phóng bác sĩ khỏi những thao tác thủ công, để chúng ta dành thời gian chăm sóc con người một cách trọn vẹn hơn.
Theo bác sĩ, vì sao chuyển đổi số trong y tế Việt Nam vẫn còn chậm?
Có ba nguyên nhân lớn: hạ tầng, hành lang pháp lý và tư duy hệ thống.
Về hạ tầng, nếu chỉ nhìn bề ngoài, y tế Việt Nam hiện nay trông rất hiện đại – nhiều bệnh viện đã có hệ thống quản lý bệnh án điện tử, ứng dụng đặt lịch, thanh toán online… Tuy nhiên, các nền tảng này vẫn tồn tại đơn lẻ, không liên thông được với nhau. Mỗi bệnh viện dùng một hệ thống riêng (HIS), do nhiều nhà phát triển khác nhau xây dựng, thậm chí có công ty phần mềm đã ngừng hoạt động, khiến việc bảo trì và kết nối gần như không thể. Hệ quả là dữ liệu bị chia cắt: bệnh nhân khám ở bệnh viện A, khi chuyển sang bệnh viện B, gần như phải bắt đầu lại từ đầu – từ khai thông tin, xét nghiệm đến chẩn đoán.
Thứ hai là hành lang pháp lý vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Mặc dù khung pháp lý đã có định hình cơ bản, song các bên – bác sĩ, bệnh nhân và nhà phát triển – đều ở trong trạng thái “vừa làm vừa dò đường”. Bác sĩ e ngại tư vấn trực tuyến, bệnh nhân lo lắng về bảo mật dữ liệu, còn doanh nghiệp sợ bị xem là việt vị. Một hành lang pháp lý hoàn thiện nhanh chóng hơn nữa không chỉ bảo vệ an toàn cho cả ba bên, mà còn tạo cơ chế kiểm duyệt và chuẩn hóa nội dung sức khỏe để người bệnh không còn phải tự “bơi” giữa biển thông tin chưa được kiểm chứng trên mạng.
Và cuối cùng, là thiếu tư duy đồng bộ. Bệnh nhân không phải những ca bệnh tách biệt, mà là một dòng dữ liệu sức khỏe liên tục suốt đời. Khi nào chúng ta nhìn y tế như một hệ thống thống nhất, nơi dữ liệu được lưu thông an toàn và có trách nhiệm, lúc đó chuyển đổi số mới thật sự đi vào chiều sâu và có thể bứt phá.
Từ kinh nghiệm cá nhân, bác sĩ rút ra điều gì trong quá trình chuyển đổi số và phát triển ứng dụng hỗ trợ người bệnh như DiaB?
Tôi tham gia vào dự án này trước hết là từ trăn trở cá nhân. Tỷ lệ bệnh nhân đái tháo đường kiểm soát tốt vẫn còn quá thấp. Tuổi thọ người Việt tăng, nhưng dữ liệu của tổ chức sức khỏe thế giới cho thấy 10 năm cuối đời của nhiều người Việt lại sống trong tàn phế vì biến chứng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, suy thận, mù mắt, gãy xương.... Tôi luôn tự hỏi: làm sao để người Việt không chỉ sống lâu mà sống khoẻ, tự chủ và vui hơn?
Mô hình khám truyền thống không đủ cho điều đó. Tuy nhiên, công nghệ như DiaB cho phép nối dài cánh tay bác sĩ. Nó giúp bệnh nhân hiểu rõ chế độ tập luyện, giấc ngủ, mức độ căng thẳng, rồi đưa ra nhắc nhở, điều chỉnh phù hợp.
Khi người bệnh cảm thấy mình có thể kiểm soát được bệnh, họ có động lực hơn để tái khám, tuân thủ điều trị. Các bệnh viện hợp tác với DiaB ghi nhận tỷ lệ tái khám cao hơn, vì bệnh nhân thấy có ai đó đồng hành với họ mỗi ngày.
Khi phát triển DiaB, điều khó nhất là giữ cân bằng giữa tính y khoa nghiêm ngặt và trải nghiệm người dùng. Nếu theo đúng chuẩn nghiên cứu, app sẽ phải thu thập hàng chục thông số phức tạp và dễ khiến bệnh nhân nản. Chúng tôi chọn cách giảm bớt dữ liệu chỉ còn giữ dữ liệu cốt lõi, chỉ tập trung vào những chỉ số thực sự có giá trị lâm sàng.
Quan trọng hơn, DiaB vẫn duy trì yếu tố con người, thông qua hình thức “peer support”, nơi bệnh nhân có thể chia sẻ kinh nghiệm, động viên nhau, và bác sĩ có thể đồng hành theo dõi. Mô hình này hiện vận hành dựa trên sự đồng thuận tự nguyện của bệnh nhân, và chúng tôi tham khảo kinh nghiệm từ các nước đã áp dụng trước. Tuy nhiên, vì Việt Nam chưa có hành lang pháp lý chính thức cho các hoạt động tương tác và chia sẻ thông tin sức khỏe như vậy, nên mọi bên – từ bác sĩ, nhà phát triển đến người bệnh – đều đang thận trọng trong cách triển khai.
Tôi tin rằng, khi hành lang pháp lý được hoàn thiện, việc phân định trách nhiệm, quyền lợi và quy chuẩn vận hành sẽ rõ ràng hơn, an toàn hơn cho cả ba phía. Và khi đó, những mô hình như DiaB mới thật sự phát huy hết giá trị: công nghệ giúp kết nối, nhưng chính con người mới là yếu tố quyết định để y tế số trở thành y tế nhân văn.
Điều khó nhất khi giúp bệnh nhân thay đổi hành vi là gì, và công nghệ giúp ra sao?
Khó nhất chính là tạo được động lực để bệnh nhân thay đổi.
Với bệnh nhân tiểu đường, thuốc chỉ là một phần rất nhỏ. Còn phần lớn hiệu quả điều trị phụ thuộc vào việc họ có chịu thay đổi chế độ ăn, sinh hoạt, vận động hay không. Tuy nhiên, động lực ấy không thể ép buộc mà phải đến từ ý thức của mỗi người bệnh.
Công nghệ có thể thu thập, phân tích và giải thích dữ liệu, nhưng quyền thay đổi vẫn nằm ở bệnh nhân. Tôi từng gặp một bệnh nhân chỉ đồng ý uống thuốc một lần mỗi ngày, không hơn. Lúc đó, mấu chốt để quản lý bệnh tốt hơn nằm ở cảm xúc, niềm tin và khả năng thấu hiểu lẫn nhau.
Không có công nghệ nào thay thế được sự trao đổi giữa người với người: lắng nghe, an ủi, khích lệ, tìm hiểu lý do vì sao họ chưa thể thay đổi, rồi từng bước “mưa dầm thấm lâu” giúp họ điều chỉnh. Chuyển đổi số chỉ hỗ trợ bác sĩ bằng cách tự động hóa khâu thu thập dữ liệu, để tôi có thêm thời gian cho phần con người cho việc hỏi han, trò chuyện và tạo động lực.
Và như vậy, chính bác sĩ cũng phải thay đổi: học cách giao tiếp, thấu hiểu tâm lý, biết cách nói để bệnh nhân “muốn làm”, chứ không chỉ “phải làm”. Đó là điều mà công nghệ không thể làm thay, nhưng lại là điều mà công nghệ đang âm thầm giúp chúng tôi có thêm thời gian để làm tốt hơn.
Có điều gì trong y tế bác sĩ nghĩ chưa nên hoặc không nên số hóa hoàn toàn?
Đó là quyết định điều trị.
Công nghệ có thể thu thập và tổng hợp dữ liệu rất nhanh – từ chỉ số sinh học, kết quả xét nghiệm cho đến lịch sử điều trị. Trí tuệ nhân tạo thậm chí có thể phân tích, gợi ý hướng chẩn đoán hay phác đồ khả thi. Tuy nhiên, quyền quyết định cuối cùng vẫn phải thuộc về bác sĩ.
Không ai trong chúng ta muốn ChatGPT hay Google Gemini kê toa thuốc cho mình. Ngay cả bản thân tôi, khi điều trị cho bệnh nhân, cũng muốn là người đọc – hiểu – phân tích dữ liệu, sau đó cân nhắc giữa thông tin, kinh nghiệm và hoàn cảnh cụ thể của từng bệnh nhân.
Chuyển đổi số, hay AI trong y học, nên được xem như công cụ hỗ trợ ra quyết định, chứ không phải thay thế con người. Bác sĩ là “chốt chặn cuối cùng”, kết nối dữ liệu, tri thức và cảm xúc để đưa ra lựa chọn chính xác và nhân văn nhất cho bệnh nhân.
Đó chính là giới hạn và cũng là giá trị mà công nghệ hiện nay vẫn chưa thể thay thế được.
Theo bác sĩ, vai trò của bác sĩ và bệnh nhân sẽ thay đổi thế nào trong 5–10 năm tới khi công nghệ can thiệp sâu hơn vào y học?
Tôi nghĩ bệnh nhân của tương lai sẽ thông minh hơn và chủ động hơn rất nhiều. Họ không còn là người thụ động nghe chỉ dẫn, mà sẽ tự đọc, tự tra cứu, thậm chí đối chiếu thông tin với các công cụ như ChatGPT. Tôi từng có bệnh nhân hỏi: “ChatGPT nói không nên dùng thuốc này, sao bác sĩ lại kê?”. Tôi không xem đó là sự hoài nghi, mà là dấu hiệu cho thấy họ đang thật sự quan tâm đến sức khỏe của mình.
Công nghệ đã giúp bệnh nhân nắm được dữ liệu sức khỏe của chính họ, hiểu cơ thể mình hơn, và biết đặt những câu hỏi đúng. Khi bệnh nhân hiểu, họ tuân thủ điều trị tốt hơn, hợp tác hơn và kết quả điều trị cũng cao hơn.
Nhưng cũng vì thế, bác sĩ phải giỏi hơn, vững chuyên môn hơn để có thể giải thích, đối thoại và thuyết phục bệnh nhân bằng lý lẽ y khoa.
Theo bác sĩ, Việt Nam cần điều gì để chuyển đổi số trong y tế không chỉ là khẩu hiệu?
Trước hết, phải có hành lang pháp lý chi tiết hơn nữa và thực thi trong đời sống. Cần xác định ranh giới cụ thể ví dụ như mười điều được làm và mười điều không được làm, để bác sĩ, doanh nghiệp công nghệ và cả bệnh nhân đều biết mình đang ở trong phạm vi an toàn.
Thứ hai là chuẩn hóa và kết nối hạ tầng dữ liệu. Chỉ khi các tổ chức y tế, doanh nghiệp và cơ quan quản lý ngồi lại để thống nhất một chuẩn dữ liệu và mô hình liên thông chia sẻ, việc chuyển đổi số mới thật sự bứt phá. Tôi từng học và làm việc tại Hàn Quốc: dù đi khám ở bệnh viện hay phòng mạch tư, dữ liệu bệnh án của tôi luôn sẵn sàng trên hệ thống. Mọi nơi được cấp quyền đều có thể truy cập, giúp tiết kiệm thời gian và tăng độ chính xác trong chẩn đoán.
Cuối cùng là đào tạo và nâng cấp năng lực cho đội ngũ bác sĩ. Các trường y đã bắt đầu thay đổi chương trình đào tạo, khuyến khích sinh viên tìm hiểu và ứng dụng công nghệ, AI như một công cụ hỗ trợ hành nghề. Bởi trong tương lai gần, bác sĩ không chỉ cần giỏi chuyên môn, mà còn phải hiểu cách đọc – phân tích – và sử dụng dữ liệu y tế hiệu quả.
Tôi chỉ là một bác sĩ bình thường, nhưng tôi hy vọng những trăn trở này có thể đến được với các cơ quan, tổ chức đang xây dựng chính sách. Nếu chúng ta kết nối được với nhau – giữa bệnh viện, nhà phát triển, và cơ quan quản lý – thì chuyển đổi số trong y tế Việt Nam sẽ không chỉ là khẩu hiệu, mà sẽ trở thành một nền tảng bền vững cho tương lai.
Hội nghị Y tế 2025, do Vietnam Innovators Digest tổ chức với chủ đề “Đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo về y tế” sẽ quy tụ những nhà lãnh đạo ngành y, nhà đầu tư, chuyên gia hoạch định chính sách và các nhà tiên phong trong đổi mới. Sự kiện năm nay hứa hẹn mang đến một không gian đối thoại sôi nổi, tập trung vào đổi mới y tế, đầu tư và khả năng tiếp cận thông qua các giải pháp y tế số, đồng thời thảo luận cách thức đầu tư và đổi mới có thể tăng tốc quá trình chuyển đổi y tế tại Việt Nam và trên phạm vi toàn cầu.
Thời gian: 9:00 – 16:00, ngày 24.10.2025
Địa điểm: JW Marriott Hotel & Suites Saigon, Góc Đường Hai Bà Trưng và Đại Lộ Lê Duẩn, Phường Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam.
Chân thành cảm ơn các nhà tài trợ và đối tác đồng hành cùng sự kiện: Pharmacity (Major Partner); HSBC, DKT Mekong, Bayer (Engagement Partner); JW Marriott Hotel & Suites Saigon (Venue Partner) , Vietcetera (Media Partner); UK Embassy, Britcham Vietnam, Hello Bacsi (Communications Partner).