Trước hết, nếu chỉ nhắc đến Harry Potter, tôi có thể liệt kê cho bạn một danh sách những người thầy mà tôi yêu thích. Đó là sự thông thái của thầy Albus Dumbledore; sự nghiêm khắc mà ân cần của giáo sư Minerva McGonagall; sự cộc cằn mà hài hước của thầy Moody “mắt điên”; sự tử tế của người giữ khóa - thầy Rubeus Hagrid. Và mọi người thầy trên thế giới này, cuối cùng đều giống Severus Snape - nghiêm khắc khiến ta sợ hãi mỗi khi lên lớp nhưng mãi mãi biết ơn sau khi ra trường.
Nếu cứ tiếp tục với Harry Potter, tôi sẽ tiếp tục “lải nhải” về sự quả cảm của thầy Remus Lupin; hay sự tử tế của cô Sybill Trelawney... Mỗi nhân vật trên màn ảnh như một phản chiếu về những người thầy đã truyền cảm hứng cho tôi suốt từ những năm cắp sách cho đến bây giờ. Nhưng màn ảnh luôn rộng lớn như cuộc đời, và trong hành trình thưởng ngoạn môn nghệ thuật thứ 7, tôi (và cả bạn) có thể trân trọng và biết ơn nhiều người thầy khác nữa.
John Keating (Dead Poets Society) - Bài thơ về sự tự do
Nếu có một hình tượng giáo viên nào đó trên màn ảnh có thể theo tôi đến suốt đời thì đó chính là thầy John Keating (Robin Williams) trong phim Dead Poets Society (1995) của đạo diễn Peter Weir. Thầy Keating không chỉ cảm hóa những đứa trẻ tại một trường tư thục đang được nhào nặn vừa khít với cấu trúc xã hội, mà còn truyền cảm hứng để họ tìm thấy tự do, lẽ sống đời mình.
Với dáng vẻ nhỏ nhắn và đôi mắt đầy đam mê cùng lòng trắc ẩn, Robin Williams đã hóa thân vào hình tượng người thầy mà tất cả những thiếu niên đều muốn được học. Trước hết, hãy xé đi những trang sách giáo điều, sau đó theo đuổi lý tưởng của mình. Và trong hành trình dẫn dắt đó, thầy Keating chưa bao giờ thúc ép mà ân cần truyền sinh lực, để mỗi người tự tìm thấy lý tưởng mà họ muốn theo đuổi.
Bài giảng về sự vô thường, rằng tất cả chúng ta rồi sẽ là thức ăn của loài giun dế, đọng lại trong tôi rất sâu sắc. Vì thế, tại sao ta lại phí hoài cuộc đời mình cho những điều không đáng? Thầy Keating luôn nhắc nhở những người trẻ lầm đường lạc lối về ánh sáng niềm hạnh phúc của sự tự do. Đó cũng là bước khởi đầu để ta đi tìm mục đích sống.
Paul Hunham (The Holdovers) - Cảm hóa từ sự thấu cảm
Sẽ thế nào khi bạn bị mắc kẹt ở một ngôi trường nội trú xa lạ vào dịp Giáng sinh? Bố của bạn thì phát điên, còn mẹ đang ở cạnh một người đàn ông khác, không muốn bạn ghé thăm vào dịp đoàn viên. Và trong lúc bạn đang lạc lõng giữa sự lạnh giá của mùa đông và lạnh lẽo nơi cõi lòng, một người thầy đã đến và mang đến cho bạn một ngọn lửa nhỏ sưởi ấm?
Người thầy đó là Paul Hunham (do Paul Giamatti đóng) trong The Holdovers (2024) của đạo diễn Alexander Payne. Ông là tập hợp của những sự trái ngược - nghiêm khắc trong giảng dạy và hài hước bên ngoài lớp học; khó tính nhưng ân cần bao dung; quy tắc nhưng không bao giờ cứng nhắc, cổ hủ. Thầy Paul, bằng sự thấu hiểu, đã giúp cho cậu học sinh Angus Tully (Dominik Sessa) vượt qua được sự sợ hãi, tìm lại chính mình trong cơn khủng hoảng hiện sinh.
Những lời này của thầy Paul nói với Tully, mà cũng có thể đang nói cho tôi và bạn nghe: “Chẳng có trải nghiệm nào là mới mẻ với nhân loại đâu, cậu Tully ạ. Mỗi thế hệ đều nghĩ rằng mình đã phát minh ra sự trụy lạc, đau khổ hay nổi loạn, nhưng mọi thôi thúc và ham muốn của con người, từ những điều ghê tởm đến cao cả, đều được thể hiện ngay đây, xung quanh cậu.” Nhưng để hiểu được chút ít về hiện tại cũng như chính mình, thầy Paul còn khuyên ta lần tìm về quá khứ, và từ đó mạnh mẽ bước đi về phía trước.
Katherine Watson (Mona Lisa Smile) - Nhìn thế giới bằng lăng kính mới
- Nhìn kìa, mẹ. Cô ấy đang cười. Cô ấy có hạnh phúc không nhỉ?
- Không phải điều quan trọng nào cũng được nói ra.
Đoạn hội thoại ngắn của Betty Warren (Kirsten Dunst đóng) với mẹ cô trong Mona Lisa Smile luôn khiến tôi ngẩn ngơ vì xúc động. Những lời chia sẻ có vẻ hiển nhiên, và hơi sáo rỗng này bỗng trở nên đầy đột phá, khi Betty Warren nói. "Có gì đáng để bận tâm khi cô ấy trông thật hạnh phúc."
Một phụ nữ giỏi giang, có nền tảng kiến thức và gu thẩm mỹ tốt như Betty Warren lại không tin vào cuộc sống độc lập, tự do. Thay vì theo đuổi sự nghiệp riêng với tài năng, sự sắc sảo của mình, Betty tin vào hôn nhân. Trải qua những biến cố, Betty cuối cùng cũng nhìn thấy hạnh phúc (chứ không phải chỉ trông thấy) như khi xem bức họa Mona Lisa trước đó.
Và người khiến Betty Warren thay đổi quan điểm là giáo viên Lịch sử Nghệ thuật Catherine Watson (Julia Roberts đóng). Không chỉ Betty, nhiều cô gái khác tại Đại học Wellesley như Giselle Levy (Maggie Gyllenhaal), Joan Brandwyn (Julia Stiles)... đã được cô Catherine truyền cảm hứng với tất cả sự dịu dàng và cương quyết, nghiêm khắc nhưng cũng đầy bao dung với những sinh viên của mình.
Những khuôn mẫu định hình một phong cách nghệ thuật cuối cùng cũng được vượt qua, một cách dễ dàng, bởi sự sáng tạo (cả thực hành). Những định kiến trong cuộc sống sẽ dần mất đi khi không còn sự phù hợp. Một bộ phim giúp ta phản chiếu về việc dũng cảm phá bỏ khuôn mẫu và định kiến, về sự độc lập và làm chủ cuộc đời mình.
Terence Fletcher (Whiplash) - Bài học của sự nỗ lực đến cuối cùng
“Giáo viên phải nghiêm khắc thì học trò mới nên người” - Câu nói quen thuộc này hóa ra lại là điều mà chúng ta nhận ra sau cùng, đặc biệt khi đã rời mái trường để lao vào đời kiếm sống. Những người thầy nghiêm khắc, theo đuổi sự vượt trội như thế, thật ra không hề hiếm trên màn ảnh.
Nhưng hình tượng người thầy nghiêm khắc, người mang đến bài học của sự nỗ lực đến cuối cùng, người thúc đẩy ta từ “tốt” trở thành “xuất sắc”, chắc chắn phải nhắc đến Terence Fletcher (J.K. Simmons đóng) trong Whiplash (2014). Sau khi tuyển chọn và đào tạo Andrew, thầy Fletcher đã thắp lên ngọn lửa đam mê rực cháy bên trong cậu thiếu niên đam mê âm nhạc.
Với tính cách nghiêm khắc và có phần lạnh lùng; cùng với đó là tham vọng, sự sắc sảo và tâm huyết trong việc đào tạo học trò, thầy Fletcher giống như một người thầy giáo xé màn ảnh bước ra đời thực, dạy cho chúng ta về giá trị của việc chuyên tâm tu luyện. Nếu sống với kim chỉ nam không đạt được đến cực hạn của bản thân, chúng ta sẽ chẳng bao giờ chạm đến đỉnh cao đích thực - thứ khiến ta run sợ ban đầu nhưng mạnh mẽ để tiến đến sự vĩ đại sau này.
Jaime Escalante (Stand and Deliver) - Chưa đi sao biết đích đến
Có lẽ, thầy Jaime Escalante trong Stand and Deliver là người hội tụ đủ các yếu tố của những người thầy mà tôi đã kể trên. Một giáo viên dạy môn Tin học, lại chấp nhận thử thách dạy Toán tại một trường nghèo, để rồi khiến tất cả phải sững sờ khi tất cả học sinh trong lớp của ông đều có thể rộng đường bước vào trường Cao đẳng.
Jaime có sự cộc cằn và “đẩy” học sinh của mình phải nỗ lực đến giây phút cuối cùng như thầy Terence Fletcher trong Whiplash. Ông cũng đề cao bài ca tự do, rằng học hành là con đường ngắn nhất để thoát khỏi vòng lặp của cuộc đời như phương châm của thầy John Keating trong Dead Poets Society. Ông cũng có sự thấu cảm, dạy cho học sinh bài học không bao giờ được tự đánh giá thấp bản thân mình như thầy Paul Hunham trong The Holdovers.
Hình ảnh thầy Jaime Escalante vừa mới lên cơn đau tim vì kiệt sức ở cảnh phim trước nhưng lại trốn viện, tươi cười đến lớp giảng dạy ở cảnh phim sau khiến bất kỳ ai khi xem cũng thấy vô cùng xúc động. Ta càng biết ơn khi thầy dám đứng lên bảo vệ học sinh, tin tưởng rằng không ai được đánh giá thấp hay nghi ngờ về những người học trò đã được truyền cảm hứng để thay đổi vận mệnh đời mình.
Cứ đi rồi sẽ tới đích, và trên đường ta cần những người thầy như Jaime Escalante.