Để có một bữa cơm ngon, có vẻ không dễ dàng!
Sau một ngày làm việc dài, Đông – một nhân viên văn phòng 28 tuổi – ghé siêu thị. Trong đầu anh đã vẽ sẵn bức tranh bữa tối với món thịt kho trứng thật ngon.
Với Đông, thịt ngon không chỉ cần hài hòa giữa mỡ và nạc, mà còn là niềm tin vào sự an toàn. Với anh, sạch là điều kiện cần trước tiên.
Nhưng khi cầm trên tay khay thịt có gắn nhãn "thịt sạch", đầu anh lại hiện lên những bản tin đầy ám ảnh: thịt ôi thiu được tuồn vào bếp ăn tập thể, thuốc bổ giả vứt la liệt trên bãi đất hoang. Sự nghi ngờ dâng lên trong đầu.
Rồi ánh mắt anh chạm đến mã QR đen trắng in trên góc bao bì. Đông lấy điện thoại ra quét thử. Trong giây lát, hàng loạt thông tin hiện ra: từ trại chăn nuôi ở Đồng Nai, đến ngày giết mổ, khâu kiểm dịch, vận chuyển, và cả chứng nhận kiểm nghiệm từng lô hàng – tất cả đều được ghi nhận. Đông ngỡ ngàng. Anh chưa từng thấy hành trình của một miếng thịt lại có thể minh bạch đến vậy.
Đông thở nhẹ. Dường như đó không chỉ là mong muốn được ăn ngon sau một ngày nỗ lực, mà là cảm giác an tâm trong những lo lắng hỗn độn thật giả đang diễn ra.
Công nghệ mang thực phẩm sạch đến gần với chúng ta hơn
Câu chuyện của Đông không phải là hiếm. Và niềm tin ấy – tưởng như xa vời – lại là kết quả của một cuộc cách mạng thầm lặng trong ngành thực phẩm: công nghệ blockchain và mã QR truy xuất nguồn gốc.
Blockchain là một dạng sổ cái kỹ thuật số phi tập trung. Thay vì lưu trữ dữ liệu trên một máy chủ trung tâm, blockchain phân tán thông tin trên nhiều nút mạng. Mỗi lần một dữ liệu mới được thêm vào – như ngày thu hoạch, kiểm định, vận chuyển – nó được mã hoá thành một khối (block) và liên kết với các khối trước đó. Điều đặc biệt là các khối này không thể bị chỉnh sửa hay xóa bỏ, tạo nên tính minh bạch tuyệt đối và không thể giả mạo. Trong chuỗi cung ứng thực phẩm, blockchain giúp lưu giữ hành trình của từng sản phẩm từ nơi sản xuất cho đến tay người tiêu dùng, với độ chính xác và tin cậy cao.
Tại Mỹ, Walmart – chuỗi bán lẻ hàng đầu thế giới – từng gặp vấn đề tương tự khi không thể xác định nguồn gốc chính xác của xoài hay thịt heo chỉ trong vài phút. Để giải quyết, họ bắt tay với IBM và ứng dụng blockchain trong chuỗi cung ứng. Mỗi sản phẩm được "gắn" vào một chuỗi dữ liệu không thể sửa đổi, ghi lại từ khâu nuôi trồng, thu hoạch đến phân phối. Kết quả: thời gian truy xuất nguồn gốc từ 7 ngày rút xuống chỉ còn... 2,2 giây. Riêng với thịt heo tại Trung Quốc, Walmart đã theo dõi thành công từ trang trại đến bàn ăn, tạo nên một tiêu chuẩn mới cho ngành bán lẻ toàn cầu.
Mã QR (Quick Response) là một loại mã vạch hai chiều có thể chứa lượng lớn thông tin: văn bản, liên kết website, video, hình ảnh hoặc thậm chí là chuỗi dữ liệu blockchain. Trong lĩnh vực thực phẩm, mã QR thường được gắn trên bao bì từng sản phẩm. Khi người tiêu dùng sử dụng điện thoại thông minh để quét mã, họ sẽ được dẫn đến một nền tảng hiển thị đầy đủ các thông tin liên quan đến sản phẩm đó: xuất xứ, ngày sản xuất, thông tin nhà sản xuất, điều kiện vận chuyển, nhiệt độ bảo quản, và hơn thế nữa. Một số doanh nghiệp còn tích hợp video, hình ảnh thực tế từ trang trại để tăng tính xác thực.
Tại Việt Nam, một số thương hiệu lớn cung cấp thịt đã chủ động ứng dụng hệ thống QR code thông minh để tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng. Trên mỗi sản phẩm mã QR được in rõ ràng – như một chiếc "chứng minh thư" cho hành trình thực phẩm. Chỉ với một thao tác quét điện thoại, người mua có thể biết được nguồn gốc miếng thịt đến từ trang trại nào, quy trình kiểm dịch ra sao, được đóng gói và vận chuyển vào thời điểm nào. Những thông tin ấy không còn nằm trong lời quảng cáo, mà được xác thực bằng dữ liệu cụ thể. Chính sự minh bạch này đã và đang trở thành một phần không thể thiếu trong hành vi tiêu dùng hiện đại.
Nhờ đó, công nghệ không chỉ giúp nhà cung cấp kiểm soát chất lượng mà còn trao cho người tiêu dùng một công cụ quyền lực: quyền được biết, được chọn lựa, và được an toàn.
Không chỉ dừng lại ở thịt heo, cà phê – một ngành gắn bó mật thiết với người Việt – cũng đang có những chuyển mình mạnh mẽ. Nhiều thương hiệu cà phê Việt xuất khẩu sang Mỹ, Hàn Quốc và Trung Quốc đã tích hợp mã QR cho phép người tiêu dùng truy cập toàn bộ hành trình của gói cà phê: từ vùng nguyên liệu, phương pháp sơ chế, khâu đóng gói đến chứng nhận chất lượng. Nhờ công nghệ này, cà phê không còn là thứ đồ uống vô danh, mà trở thành cầu nối giữa người thưởng thức và người nông dân nơi vùng đất đỏ bazan.
Chỉ khi thực phẩm giả, bẩn, len lỏi lên kệ hàng chứ không chỉ được bày bán lén lút không nhãn mác ngoài chợ, câu hỏi truy xuất nguồn những gì ta nạp vào cơ thể cách nào lại dấy lên, khiến cho người tiêu dùng bối rối khi lựa chọn ngay trong các hệ thống bán hàng có uy tín.
Nhìn rộng hơn, thế giới đã tiến nhiều bước dài trên con đường minh bạch hóa thực phẩm. Tại Nhật Bản, tập đoàn bán lẻ AEON đã triển khai hệ thống mã QR để truy xuất nguồn gốc rau củ, thịt và thủy sản. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã để xem rõ ai là người trồng, canh tác ở đâu, thu hoạch vào ngày nào, và thậm chí cả các chứng nhận an toàn được cập nhật theo lô sản phẩm. Cảm giác ấy – khi biết bữa ăn của mình bắt đầu từ một trang trại cụ thể ở Nhật – khiến người tiêu dùng thêm phần tin tưởng và trân trọng giá trị thật.
Tại New Zealand, công ty Oritain lại theo đuổi một hướng đi thú vị hơn: xác thực nguồn gốc bằng dấu vết khoa học. Thay vì dùng mã vạch hay blockchain, họ phân tích đặc điểm vi lượng tự nhiên có trong thực phẩm để xác định nguồn gốc thực tế – như một "vân tay" không thể làm giả. Nhờ vậy, các sản phẩm như thịt bò của Silver Fern Farms hay sữa của Fonterra được chứng minh là thật – không chỉ bằng lời nói, mà bằng cả khoa học.
Sự minh bạch giờ đây không chỉ là một tính năng tiện ích, mà còn là câu chuyện về sự cam kết, là niềm tin mà doanh nghiệp gửi đến người tiêu dùng.
Khi người tiêu dùng cũng cần thay đổi
Mỗi chúng ta – những người tiêu dùng bình thường – cũng có những kỳ vọng và quan điểm riêng về thực phẩm ngon, đẹp, và sạch!
Đi cùng với công nghệ, người tiêu dùng cũng cần thay đổi tư duy khi lựa chọn thực phẩm. Chúng ta đồng thuận rằng việc sản xuất hàng giả, phân phối thực phẩm bẩn là sai trái, nhưng có lẽ cũng đến lúc nhìn lại kỳ vọng của chính mình: liệu những gì chúng ta mong đợi từ sản phẩm có đang vượt quá thực tế?
Nhiểu chủ trang trại chia sẻ về hành trình nuôi heo sạch không dễ dàng. Từ lựa chọn thức ăn, môi trường sống đến quy trình chăm sóc nghiêm ngặt – tất cả đều hướng đến một mục tiêu: thịt heo phải thực sự sạch và đủ dinh dưỡng. Nhưng đổi lại là sự chê bai của người tiêu dùng: heo không nhiều nạc, thịt không đẹp, giá lại cao.
Câu chuyện ấy không chỉ đúng với thịt heo. Rau sạch sẽ không đều màu, trái cây không thuốc sẽ có sâu, lòng heo thật sẽ ít và không dài thượt. Thực phẩm thật sẽ mang hình hài của tự nhiên, chứ không phải tiêu chuẩn thẩm mỹ do truyền thông tạo nên.
Chúng ta – với tư cách là người tiêu dùng – đôi khi đã quá đòi hỏi, và chính điều đó góp phần tạo áp lực lên chuỗi sản xuất, khiến nhiều đơn vị chọn con đường không minh bạch để đáp ứng thị trường.
Nếu muốn thay đổi thực trạng thực phẩm bẩn, thì minh bạch là một nửa chặng đường, nửa còn lại nằm ở nhận thức và hành vi tiêu dùng. Khi biết chấp nhận sự khác biệt tự nhiên, và sẵn sàng trả giá đúng cho sự tử tế, chúng ta mới thật sự góp phần làm nên một thị trường bền vững và sạch đúng nghĩa.
Niềm tin được xây từ những dữ liệu thật
Miếng thịt mà Đông mua tối hôm đó đã được kho thật ngon. Nhưng thứ ngon nhất không phải chỉ là hương vị. Đó là cảm giác an tâm khi ăn, là sự tin tưởng khi lựa chọn, là niềm vui nhỏ giữa cuộc sống vốn đầy rẫy bất trắc. Và điều quan trọng hơn cả: trải nghiệm ấy không phải là giấc mơ. Nó đang diễn ra – thật sự, hiện hữu, và ngày càng phổ biến hơn trong thực tế của ngành thực phẩm tại Việt Nam.
Thực phẩm bẩn, hàng giả không chỉ tạo ra hoang mang trong lòng người tiêu dùng, mà còn là chất xúc tác để các doanh nghiệp Việt – từ nông sản đến thực phẩm chế biến – quan tâm nhiều hơn đến yếu tố minh bạch và truy xuất nguồn gốc.
Với những thương hiệu đã sớm áp dụng QR code và hệ thống giám sát minh bạch, đó là lợi thế cạnh tranh đáng giá và cần được phát huy mạnh mẽ hơn nữa trong lòng người tiêu dùng. Còn với những doanh nghiệp chưa triển khai, xu hướng minh bạch sẽ không còn là lựa chọn – mà là yêu cầu tối thiểu để tồn tại và phát triển trong tương lai gần.
Từ một cú quét mã nhỏ, cả một hành trình lớn của thực phẩm đã được phơi bày. Và trong hành trình đó, mỗi người tiêu dùng – như Đông – đang trở thành một mắt xích quan trọng, góp phần xây dựng nên một hệ sinh thái thực phẩm an toàn, văn minh và tử tế hơn.