Một trong những địa điểm tham quan lịch sử nổi tiếng ở Hà Nội là Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Có người đến để cầu may cho kỳ thi sắp tới, có người ghé qua để chụp vài bức ảnh giữa không gian cổ kính, cũng có người chỉ đơn giản muốn tìm một khoảng yên giữa lòng thành phố. Văn Miếu đã từ lâu trở thành một biểu tượng văn hóa lịch sử không thể thiếu của Hà Nội.
Thế nhưng, bạn có biết rằng giữa lòng Thăng Long xưa, bên cạnh Văn Miếu còn có Y Miếu và từng có Võ Miếu? Nếu Văn Miếu tôn vinh người thầy và đạo học, thì Y Miếu thờ các bậc danh y, còn Võ Miếu tưởng niệm những vị tướng tài giữ nước. Ba ngôi miếu – ba giá trị: trí tuệ, y đức và dũng khí thể hiện diện mạo văn hóa toàn vẹn của kinh thành Thăng Long.
Văn Miếu - Di tích lịch sử đậm dấu ấn văn hóa phương Đông
Văn Miếu - Quốc Tử Giám được khởi dựng vào năm 1070 dưới triều vua Lý Thánh Tông, nơi đây ban đầu được xây dựng để thờ Khổng Tử - nhà tư tưởng, chính trị gia và nhà giáo dục vĩ đại đã khai sinh ra Nho giáo. Vị vua Lý sau đó đã cho vẽ tượng Thất thập nhị hiền, bốn mùa tế lễ, và còn ra chỉ dụ cho Thái tử đến học tại đây.
Năm 1076, vua Lý Nhân Tông lập thêm Quốc Tử Giám - Trường Quốc học đầu tiên của nước ta – ngay phía sau Văn Miếu. Ban đầu chỉ dành cho hoàng tử, nhưng sau được mở rộng, thu nhận học trò giỏi khắp nơi. Nơi đây đã đào tạo được nhiều bậc hiện tài và trong đó có những nhân tài kiệt xuất như cụ Nguyễn Trãi, cụ Nguyễn Du, cụ Lê Quý Đôn, cụ Ngô Thì Nhậm…
Văn Miếu – Quốc Tử Giám được chia thành năm lớp không gian, với mỗi lớp đều có tường ngăn và cổng dẫn vào. Mở đầu là Văn Miếu Môn, qua đó đến Đại Trung Môn, nơi chia nhánh sang hai lối: Thành Đức Môn và Đại Tài Môn. Tiếp theo là Khuê Văn Các, là gác nhỏ tám mái nổi tiếng, có cửa tròn bốn phía và những câu đối. Văn Miếu có khu nhà bia tiến sĩ, nơi lưu giữ 82 tấm bia khắc tên những bậc hiền tài đỗ đại khoa suốt nhiều thế kỷ.
Đi sâu hơn là giếng Thiên Quang hình vuông, nằm giữa hai dãy nhà bia. Trung tâm Văn Miếu là khu đền chính – nơi thờ Khổng Tử và Tứ Phối, với tòa Bái Đường trang nghiêm và hoành phi “Vạn Thế Sư Biểu” do vua Khang Hy nhà Thanh ban tặng. Hai dãy Tả Vu và Hữu Vu xưa dùng để thờ 72 học trò giỏi của Khổng Tử và những danh nho Việt Nam như Chu Văn An, Trương Hán Siêu.
Cuối cùng là khu Khải Thánh, nơi đào tạo nhân tài cho đất nước. Theo quan điểm Nho giáo, “hiếu” là gốc rễ của mọi đạo lý, nên tại đây còn thờ phụ mẫu Khổng Tử như là cách thể hiện sự trọn vẹn đạo nghĩa khi tôn vinh ông. Ngoài ra nơi đây còn lưu dấu chân của những bậc vĩ nhân Việt Nam như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Lê Quý Đôn...
Ngày nay, Văn Miếu không chỉ là di tích quốc gia đặc biệt, mà còn là biểu tượng sống động của truyền thống hiếu học và trọng nhân tài, được UNESCO ghi nhận với 82 bia tiến sĩ là Di sản Tư liệu Thế giới.
Y Miếu - Nơi lắng đọng tinh thần y đạo
Ẩn mình trong khu chợ Ngô Sĩ Liên nhộn nhịp, Y Miếu Thăng Long dường như trái ngược hoàn toàn với không gian náo nhiệt xung quanh. Được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XVIII dưới triều vua Lê Hiển Tông, nơi đây thờ hai vị Thánh y của nước Việt: Tuệ Tĩnh và Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.
Tuệ Tĩnh hay Nguyễn Bá Tĩnh đỗ Thái học sinh khi ông vừa hơn 20 tuổi, nhưng không ra làm quan, mà chọn tu hành, trồng thuốc, chữa bệnh và được mọi người gọi là “Ông Thánh thuốc Nam”. Khi sang Trung Quốc theo sứ đoàn, ông được vua nhà Minh ở Trung Quốc phong hiệu là “Đại Y thiền sư” và giữ lại làm ngự y. Ông đã mất ở Trung Quốc. Tuệ Tĩnh để lại nhiều sách quý như “Nam dược thần hiệu”, “Thiền Tông khóa hư lục”…
Còn Hải Thượng Lãn Ông, tên thật là Lê Hữu Trác, một danh y kiệt xuất từng đỗ hương cống nhưng sớm từ bỏ con đường làm quan để lui về quê mẹ ở Hương Sơn, Hà Tĩnh. Tại đó, ông dành trọn đời mình để nghiên cứu y học, bốc thuốc, mở lớp dạy nghề và truyền bá kiến thức chữa bệnh cứu người cho thế hệ sau. Lãn Ông còn là một nhà trước tác uyên thâm. Ông để lại bộ sách kinh điển “Y Tông Tâm Lĩnh” gồm 28 tập với 66 quyển. Ngoài ra, ông còn có tác phẩm “Thượng Kinh Ký Sự” ghi lại hành trình ra Thăng Long năm 1782 theo lệnh chúa Trịnh Sâm để chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán.
Y Miếu Thăng Long đã trải qua nhiều thời kỳ tu sửa và hiện nay là một quần thể kiến trúc khép kín với bố cục gần vuông vức. Công trình gồm hai lớp nhà ba gian, tường hồi bít đốc, lợp mái ngói hai tầng cao ráo, tạo nên những đường cong. Trên đỉnh mái là hình tượng đôi rồng chầu mặt trời, bên dưới là hình “sư tử hý cầu” và lão mai hóa rồng. Bên trong, kiến trúc vòm cuốn cao vút dẫn vào hậu điện, nơi đặt khám thờ hai danh y Tuệ Tĩnh và Hải Thượng Lãn Ông.
Khám thờ lớn bằng gỗ chiếm trọn không gian trung tâm, được chạm khắc tinh xảo với hình rồng, hoa lá, trái cây, sơn son thếp vàng. Mặt tiền miếu gồm sáu trụ vuông nổi bật với câu đối đắp nổi, như một trong sáu câu đối là “ 衛 闡 丹丸千古粵 (Vệ xiển đan hoàn thiên cổ Việt -Giữ gìn và nói rõ viên thuốc Việt hàng nghìn năm xưa) / 祀隆樽俎億年香 (Tự long đôn trở ức niên hương, Tế tự long trọng với mâm cỗ thơm hương mãi mãi) (Hùng Việt sử quán). Ngoài hai vị thánh y, Y Miếu còn thờ Thần Nông cùng một số danh nho, danh y khác.
Sau khi Hà Nội được giải phóng vào tháng 10 năm 1954, Y Miếu Thăng Long bắt đầu được quan tâm phục dựng và gìn giữ, đặc biệt kể từ khi Hội Y Dược Việt Nam chính thức tiếp nhận quản lý di tích. Từ đó, nơi đây vừa là không gian thờ tự linh thiêng, vừa trở thành trụ sở của Hội. Hằng năm, vào ngày Rằm tháng Giêng âm lịch, Y Miếu là nơi diễn ra lễ hội tưởng niệm các danh y Việt Nam, đánh dấu ngày truyền thống của ngành y học cổ truyền. Với những giá trị lịch sử và kiến trúc tiêu biểu, Y Miếu được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật từ năm 1981.
Võ Miếu - Khí phách thượng võ giữa lòng thủ đô
Ít ai còn nhớ đến sự tồn tại của Võ Miếu, một công trình linh thiêng xưa từng tọa lạc ở khu vực phía tây nam kinh thành Thăng Long, tương ứng với khoảng giao nhau giữa phố Hoàng Diệu và đường Điện Biên Phủ ngày nay. Võ Miếu được lập năm 1740 dưới thời chúa Trịnh Doanh, nhằm tôn vinh những danh tướng đã có công lớn với đất nước.
Theo ghi chép trong “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, Võ Miếu Thăng Long là nơi thờ phụng các bậc danh tướng tiêu biểu của cả Trung Hoa cổ và Đại Việt. Gian chính giữa dành để thờ Thái Công Vọng (tức Khương Tử Nha) - nhân vật biểu tượng của binh pháp. Hai bên Đông Vũ và Tây Vũ là nơi an vị bài vị của 18 danh tướng như Tôn Vũ, Quản Trọng… Đặc biệt, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn được phối thờ trang trọng, khẳng định lòng tôn kính dành cho những người có công giữ nước. Ngoài ra, còn có một miếu riêng thờ Quan Vũ - vị tướng biểu tượng cho sự trung nghĩa trong văn hóa phương Đông.
Sau năm 1882, khi thành Hà Nội thất thủ và Tổng đốc Hoàng Diệu tử tiết, Võ Miếu dần biến mất khỏi bản đồ đô thị. Dù dấu tích không còn, nhưng trong tâm thức các nhà nghiên cứu và người yêu sử, Võ Miếu vẫn là một mảnh ghép cần phục dựng để hoàn chỉnh diện mạo tinh thần Thăng Long.
Giữa sương sớm Hà Nội, một phần lịch sử vẫn ở lại
Lịch sử của Hà Nội không chỉ được viết nên bằng văn hóa, kinh tế, xã hội mà còn bằng những chiến công lẫy lừng và những bậc hiền tài xuất chúng. Việc lập miếu thờ trong văn hóa người Việt không đơn thuần là tín ngưỡng, mà còn là sự tưởng nhớ, tôn vinh, là cách truyền lại đạo lý cho đời sau. Nếu Văn Miếu ngày nay vẫn rực rỡ giữa lòng thủ đô, thì Y Miếu có lẽ dần bị lãng quên trong nhịp sống đô thị, còn Võ Miếu chỉ còn lại trong sử sách và ký ức. Dù vậy, những gì từng được gìn giữ ở đó vẫn âm thầm chảy trong mạch ngầm văn hóa Việt.
Và có lẽ, chỉ trong một buổi sớm cuối thu, khi Hà Nội còn vắng tiếng xe, khi gió lạnh vừa đủ làm người ta chậm lại, thì những không gian như Văn Miếu hay Y Miếu mới thực sự tỏa sáng. Giữa tiếng chuông chùa vọng xa, giữa mái ngói cũ kỹ phủ rêu và làn khói hương mỏng tang, người ta cầu khấn và lặng lẽ tìm lại một phần lịch sử trong chính mình.
Nhắc đến Văn Miếu, đừng quên rằng Hà Nội còn có Võ Miếu và Y Miếu. Những công trình ấy, dù đã mờ dấu hay vẫn còn tồn tại, vẫn là những điểm tựa cho lòng trân trọng quá khứ, cho khát vọng hiểu về cội nguồn. Bởi đến thăm các di tích, cuối cùng, không chỉ là đi tìm sự linh thiêng, mà còn là cách để ta không quên mình đến từ đâu.
***
Khi 5AM Eye-conic chọn Hà Nội làm điểm dừng, Cuộc Đua Di Sản không chỉ đưa người tham dự chạy xuyên những điểm đến biểu tượng như Văn Miếu - Quốc Tử Giám, mà còn là dịp để mỗi bước chân trở thành lát cắt lịch sử sống động. Hà Nội lại kể chuyện xưa theo một nhịp rất mới, nơi di sản gặp sáng tạo, quá khứ giao hòa cùng hiện tại, và câu chuyện nghìn năm Thăng Long tiếp tục được viết tiếp bởi những người trẻ dậy sớm để sống khác.
5AM là sự kiện âm nhạc đón bình minh đầu tiên tại Việt Nam, đồng tổ chức bởi Vietnam Airlines, SpaceSpeakers Group và Vietcetera. Sau thành công tại TP.HCM và Đà Lạt, 5AM mùa 3 đến với Hà Nội, đánh thức thủ đô nghìn năm văn hiến bằng âm nhạc, thể thao và văn hoá với chủ đề Eye-Conic Hà Nội.Không chỉ có sự kiện âm nhạc, 5AM mùa 3 khởi động với Đường Chạy 5AM, khơi dậy năng lượng mới, hình thành thói quen lành mạnh, cùng hoạt động Cuộc Đua Di Sản tích cực truyền cảm hứng để giới trẻ thêm hiểu, thêm yêu đất nước qua trải nghiệm những địa điểm đặc trưng của Hà Nội.Thời gian: 4h00 - 9h00, 01.11.2025 (Thứ Bảy)
Địa điểm: Hoàng Thành Thăng LongCảm ơn các đơn vị nhà tài trợ & đối tác đã đồng hành cùng sự kiện 5AM Eye-Conic Hà Nội:
- Đối tác Đồng hành: Melia International, AIA Vitality & Bioderma
- Nhà tài trợ Bạc: Honda Việt Nam & Ngân hàng PVCombank
- Nền tảng bán vé CTicket
- Đối tác di chuyển: BE GroupSự kiện 5AM Eye-conic Hà Nội đã chính thức mở bán vé Early Bird đến ngày 08.10.
Số lượng vé có hạn, mua vé sớm tại đây.