Biên đạo múa Tấn Lộc là người sáng lập Trung tâm Múa Arabesque Vietnam và Liên hoan Múa đương đại quốc tế TP.HCM. Anh được biết đến với phong cách biên đạo độc đáo, kết hợp giữa ballet, múa tân cổ điển và đương đại, hòa quyện giữa tinh thần văn hóa Việt Nam và cảm hứng nghệ thuật hiện đại.
Trong suốt hành trình hoạt động nghệ thuật, Tấn Lộc cùng Arabesque đã tạo ra nhiều tác phẩm được đánh giá cao như Chuyện kể những chiếc giày, Mộc, Sương Sớm, Rơm… Không chỉ tập trung vào biểu cảm hình thể, các vở diễn của anh còn phản ánh đời sống, ký ức và bản sắc dân tộc một cách tinh tế. Gặp gỡ anh trong tập Have A Sip này, chúng ta sẽ hiểu thêm về chặng đường làm nghề, triết lý sáng tạo và những trăn trở phía sau ánh đèn sân khấu.
Khi nào anh cảm thấy được là chính mình nhất?
Trên sân tập. Nhiều người nghĩ nghệ sĩ sẽ bộc lộ hết con người họ trên sân khấu, tôi thì ngược lại. Trên sân khấu, khi mọi thứ đã được chuẩn bị hoàn hảo, từ ánh sáng, âm nhạc, đạo cụ, thì điều duy nhất tôi hướng đến là chiếm lấy trái tim của khán giả. Khi ấy, khán giả mới là trung tâm. Còn trên sân tập, tôi được sống trọn vẹn với từng khoảnh khắc. Tôi được phép thể hiện tất cả cung bậc cảm xúc của mình: có lúc tức giận vì mãi không hoàn thiện được một động tác, có lúc sung sướng khi tìm ra điểm chạm cho một bài múa. Đó mới là lúc tôi cảm thấy được là chính mình.
Anh thường mất bao lâu để chuẩn bị cho một vở diễn?
Một vở diễn chính thức thường cần đến 6-7 tháng luyện tập. Tiết mục ngắn hơn thì ít nhất cũng 1-2 tháng. Đó là quãng thời gian làm việc liên tục, với cường độ rất cao. Nghệ sĩ múa, với mình, cũng giống như một vận động viên chuyên nghiệp. Ngoài chuyện nhảy múa, còn phải hát, chơi nhạc cụ, thậm chí nhào lộn, biểu diễn hình thể... Nói cách khác, họ phải đảm nhận nhiều kỹ năng cùng lúc, đòi hỏi sức bền cả về thể lực lẫn tinh thần. Mình từng chứng kiến nhiều bạn tập được vài buổi rồi bỏ vì không chịu nổi áp lực. Nếu muốn gắn bó với múa nghiêm túc và lâu dài, điều đầu tiên cần trang bị là tinh thần kiên định và sự bền bỉ. Không có điều đó, tài năng cũng không thể đi xa.
Từ một học trò được dẫn dắt đến vai trò người thầy, anh cảm thấy như thế nào?
Hoang mang, rất nhiều là đằng khác. Vì múa không phải là một môn học có thể giảng dạy bằng lý thuyết suông. Dàn dựng một vở diễn thì dễ, nhưng để dạy cho người khác hiểu, cảm và làm được thì không hề đơn giản.
Mình phải nghiên cứu rất nhiều, từ động tác, ý niệm cho đến cả tâm lý người học. Họ đến học vì điều gì? Học xong sẽ mang kiến thức đó đi đâu, ứng dụng vào việc gì? Những câu hỏi đó khiến mình luôn trong trạng thái lo lắng, phải chuẩn bị thật kỹ. Có cảm giác như lúc nào cũng “sợ” - sợ mình dạy sai, sợ không truyền được cái hồn của nghề múa.
Nhưng rồi càng dạy, trải nghiệm càng nhiều, mình càng hiểu ra cách chia sẻ những điều mình biết. Việc dạy từ đó cũng trở nên nhẹ nhàng và tự nhiên hơn. Với mình, một người thầy giỏi phải là người có học trò giỏi hơn mình. Khi mình biết cách truyền đạt đúng, rõ ràng, mình có thể giúp người khác làm được điều mà trước đây chỉ mình mới làm được.
Khoảnh khắc nào khiến anh nhận ra môn nghệ thuật mình theo đuổi là con đường đúng đắn?
Trong một chuyến đi dự sự kiện ở miền Trung, mình tình cờ gặp lại một bạn sinh viên từng xem vở diễn Sương Sớm mà mình diễn ở Nhà văn hóa Thanh niên. Bạn kể, trước khi xem Sương Sớm, bạn rất tự ti về quê hương Quảng Ngãi của mình, nơi chỉ có núi và biển, không nhộn nhịp so với các thành phố khác. “Em thấy quê mình đẹp quá. Em quyết định sẽ học thật giỏi để trở về quê làm việc.” Bạn đã chia sẻ điều đó sau khi xem được vở diễn.
Lúc nghe bạn nói, mình thực sự đứng hình. Mình rơi nước mắt. Chưa bao giờ mình nghĩ công việc của mình lại có thể khơi dậy được cảm xúc và động lực mạnh mẽ trong một người trẻ. Không cần biết show đó lớn đến đâu, bán được bao nhiêu vé, quan trọng là nó đã chạm được đến một ai đó, giúp họ nhìn cuộc sống của mình bằng một góc nhìn mới. Nghệ thuật có thể thay đổi cuộc sống, mình tin là như vậy.
Những vở diễn của anh thường được lồng ghép các hình ảnh ước lệ. Làm sao để dù mang tính tượng trưng nhưng vẫn giữ được sự chân thật?
Hình ảnh trong vở diễn có thể là ước lệ, nhưng câu chuyện thì luôn là thật. Nhiều vở, nội dung còn được lấy trực tiếp từ chính cuộc đời của các diễn viên múa trong đoàn. Ví dụ như Chuyện kể những chiếc giày, vở đầu tiên của Arabesque, cũng là lần đầu tiên có một tác phẩm kể về đời sống của diễn viên múa ở Việt Nam, ngay tại Sài Gòn.
Cái mình trân quý nhất là khán giả không chỉ nhìn thấy người nghệ sĩ trên sân khấu, họ thấy được chính họ qua từng câu chuyện. Khi cảm xúc thật được đưa lên sân khấu, nó trở thành một chiếc gương. Khán giả soi vào đó và nhận ra nỗi đau, niềm vui, cả những ước mơ tưởng đã ngủ quên của họ. Có người cười theo, có người bật khóc, một phân cảnh, một động tác cũng đủ để họ liên tưởng đến cả cuộc đời.
Các tác phẩm của anh đâu đó luôn phảng phất yếu tố văn hóa Việt. Dụng ý của anh là gì?
Vốn liếng văn hóa của người Việt thật sự rất dồi dào. Quan trọng là mình có biết cách khai thác và chuyển hóa nó vào trong nghệ thuật hay không. Năm ngoái, mình có ra mắt vở Rơm. Với mình, rơm không chỉ là một chất liệu dân gian, mà còn là một chứng nhân, âm thầm theo suốt hành trình đời người. Từ lúc mới sinh ra, lớn lên, đi học, bước ra khỏi nhà để lập nghiệp, sau đó quay về, rơm đều có mặt. Những ai từng sống hoặc quan sát đời sống ở làng quê Việt Nam sẽ cảm nhận được cái tình trong hình ảnh ấy.
Mình nhớ rõ, sau buổi diễn hôm đó, có một anh khán giả đến nói với mình: “Anh chưa bao giờ thấy cái ruộng của mình, nó đẹp đến như vậy.” Người nông dân thường chỉ thấy ruộng như nơi để cày, để cuốc, như một phần của lao động hằng ngày. Họ chưa từng nhìn ruộng hay rơm dưới góc nhìn của nghệ thuật. Vì vậy, mỗi khi làm show, chúng mình đều thực hiện dựa trên những yếu tố văn hóa rất Việt Nam. Chúng ta có thể học hỏi từ các nền văn hóa khác, tiếp thu những cái hay cái mới, nhưng điều quan trọng nhất vẫn là: làm sao để “xào nấu” nó bằng gia vị của riêng, để phục vụ cho câu chuyện của mình. Khi đã mang về nhà rồi thì phải kể bằng tiếng nói của chính mình. Đó mới là điều cốt lõi.
Giấc mơ hiện tại của anh là?
Giấc mơ của mình đơn giản lắm: mình chỉ mong các bạn diễn viên múa có thể sống hạnh phúc bằng chính nghề mà họ đã chọn.
Hiện tại, đời sống của nghệ sĩ múa vẫn còn khá chật vật. Khán giả thường chỉ nhìn thấy những giây phút thăng hoa trên sân khấu, nhưng những góc khuất phía sau, những hy sinh, những thiếu thốn, lo toan thì chỉ người trong nghề mới thấu. Có nhiều bạn phải chạy show liên tục để trang trải cuộc sống, đến mức không còn thời gian hay sức lực đầu tư cho bản thân. Rồi khi tuổi nghề qua đi, các bạn lại lặng lẽ rẽ sang công việc khác.
7 năm học múa là một hành trình dài và khắc nghiệt. Nhưng khi ra nghề, nếu không có sự hỗ trợ, không có môi trường phát triển bền vững, thì đam mê rất dễ bị mài mòn. Múa là một nghề yêu cầu rất cao về thể chất. Tuổi nghề thường rất ngắn. Nếu không tập luyện đều đặn, đến 45 tuổi đã khó trụ được trên sân khấu. Và tới 55 thì gần như không còn khả năng biểu diễn chuyên nghiệp nữa vì sức khỏe không cho phép. Đó luôn là nỗi đau đáu của mình.
Anh có nghĩ mình đang hạnh phúc?
Đã từng có người hỏi mình câu này. Nếu là Tấn Lộc của những năm 2000, mình không trả lời được. Thời điểm đó, mình đi rất nhiều nước trên thế giới, làm không biết bao nhiêu dự án, gặp gỡ bao nhiêu con người. Nhưng rồi mình tự hỏi: đó có thực sự là hạnh phúc không, hay chỉ là sự thỏa mãn nhất thời của tuổi trẻ, cái cảm giác được vùng vẫy trong bầu trời của riêng mình?
Giờ già đi hơn một chút (cười), mình mới bắt đầu mường tượng hạnh phúc là gì, nó giản dị hơn mình nghĩ. Chỉ cần còn đủ sức khỏe để làm việc mình yêu thích, có bữa cơm ngon, có người để trò chuyện, chia sẻ... là vui. Ở tuổi này, vẫn còn được đi dạy, đi dựng, được làm việc với các bạn trẻ, lâu lâu còn sức “cãi lộn” với tụi nhỏ (cười), là đủ. Mình thấy không cần đòi hỏi thêm điều gì.