Khi bất chợt thốt lên một câu cảm tác giàu nhạc điệu, hình ảnh, ta có khi không nhớ hoặc không hề biết tác giả viết nó là ai. Dường như, hình ảnh đất nước và lòng tự hào dân tộc đã nằm sẵn đâu đó, chỉ đợi những ngày rộn rã không khí Mừng Độc Lập là lấp lánh tuôn chảy.
Không chỉ các bác cựu chiến binh, ông bà, cha mẹ, mà chính gen Z tự nhắc nhở nhau: “Cha ông ta ngày xưa ngã xuống để cho đời ta ngày sau đổi lấy hòa bình. Giữa khói binh, ai cũng nguyện lòng hy sinh. Xin tri ân những người chiến sĩ quên đi niềm riêng, quên đi cả bản thân mình…”. Ca từ bài hát có lẽ vang lên nhiều nhất, được thuộc nhất năm 2025, của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung, (có lẽ vì đã nói thay nhiều người trẻ), mở đầu đầy xúc động, khiến ta nhớ đến những lời tha thiết và hào hùng trong bài hát Nam Bộ Kháng Chiến của tác giả Tạ Thanh Sơn:
Ta đem thân ta liều cho nước
Ta đem thân ta đền ơn trước
Muôn thu sau lưu tiếng anh hào
Ca từ trong thơ trong nhạc chính là tinh thần yêu nước đủ các phiên bản và biểu cảm, được kế thừa, không bao giờ cũ.
Và đây là những câu thơ hào hùng của các bậc tiền nhân mà hiện nay những người Việt vẫn thuộc nằm lòng, xin được lược trích từ 10 bài thơ, bài hát mang đậm dấu ấn lịch sử trong hành trình dựng nước và giữ nước của người Việt.
1. Nam quốc sơn hà (Thế kỷ XI) - Lý Thường Kiệt
Khẳng định chủ quyền và tự hào dân tộc, bài thơ này trở thành Bản Tuyên ngôn Độc lập đầu tiên của nước ta.
“Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”
2. Đại cáo Bình Ngô (1428) - Nguyễn Trãi
Tinh thần dân tộc rất nhân văn và khí thế chiến đấu hào hùng được danh nhân văn hoá Nguyễn Trãi thể hiện trong Bản tuyên ngôn Độc lập thứ hai của dân tộc. Bài cáo là áng thiên cổ hùng văn tuyệt vời đã đi vào sử sách với những đoạn hiện tại vẫn thường được trích dẫn.
“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân
Quân điều phạt trước lo trừ bạo
Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia
Phong tục Bắc Nam cũng khác
Tự Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên, mỗi bên hùng cứ một phương
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,
Song hào kiệt đời nào cũng có
....
Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới
Tướng sĩ một lòng phụ tử, hoà nước sông chén rượu ngọt ngào
...
Gươm mài đá, đá núi cũng mòn
Voi uống nước, nước sông phải cạn
Đánh một trận sạch không kình ngạc
Đánh hai trận, tan tác chim muông...”
3. Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (1861) - Nguyễn Đình Chiểu
Ca ngợi hình tượng người nông dân áo vải trở thành anh hùng cứu nước, một lòng trung với nước, một bước chuyển trong tinh thần của các nhà nho yêu nước thế kỷ XIX, những lời của Nguyễn Đình Chiểu không bi luỵ, dù đó là lời của một bài điếu văn:
“Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc,
Linh hồn theo giúp cơ binh, muôn kiếp nguyện trả thù kia
Sống thờ vua, thác cũng thờ vua,
Tiếng nghĩa vang danh sử xanh, ngàn thu còn để tiếng…”
4. Tây Tiến (1948) - Quang Dũng
Hình tượng người lính trẻ lãng mạn, bi tráng, gắn tình yêu quê hương với khát vọng chiến đấu (đã từng gây tranh cãi về ý chí chiến đấu trong những năm gian khổ của cuộc kháng chiến chống Pháp), nhưng bút pháp tài hoa của Quang Dũng, hình ảnh và nhạc điệu tuyệt vời của ông đã khiến Tây Tiến luôn luôn được yêu thích, thậm chí từng câu, từng chữ đều được những người yêu thơ nâng niu.
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi.
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi,
Mường Lát hoa về trong đêm hơi.
Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm,
Heo hút cồn mây, súng ngửi trời.
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống,
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.
Anh bạn dãi dầu không bước nữa,
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét,
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.
Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa,
Kìa em xiêm áo tự bao giờ.
Khèn lên man điệu nàng e ấp,
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ.
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy,
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ?
Có nhớ dáng người trên độc mộc,
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa?
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc,
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới,
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.
Rải rác biên cương mồ viễn xứ,
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh.
Áo bào thay chiếu anh về đất,
Sông Mã gầm lên khúc độc hành.
Tây Tiến người đi không hẹn ước,
Đường lên thăm thẳm một chia phôi.
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy,
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.”
5. Hoan hô Chiến sĩ Điện Biên (1954) - Tố Hữu
Âm hưởng hào hùng nhưng mang vần điệu ca dao, giàu hình ảnh, đã khiến bài thơ này (và nhiều bài thơ khác) của nhà thơ Tố Hữu được đọc và thuộc, in dấu rất đậm trong lòng nhiều người Việt không chỉ ngay trong thời kỳ kháng chiến. Bài Ca Việt Bắc của ông cũng được coi là tác phẩm điển hình của văn học kháng chiến, được giảng dạy trong Sách Giáo Khoa, được thuộc, được nhắc đến trong hiện tại.
“Hoan hô chiến sĩ Điện Biên!
Chiến sĩ anh hùng
Đầu nung lửa sắt
Năm mươi sáu ngày đêm khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt
Máu trộn bùn non
Gan không núng
Chí không mòn!
Những đồng chí thân chôn làm giá súng
Đầu bịt lỗ châu mai
Băng mình qua núi thép gai
Ào ào vũ bão,
Những đồng chí chèn lưng cứu pháo
Nát thân, nhắm mắt, còn ôm…
Những bàn tay xẻ núi lăn bom
Nhất định mở đường cho xe ta lên chiến trường tiếp viện
Và những chị, những anh, ngày đêm ra tiền tuyến
Mấy tầng mây gió lớn mưa to
Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ
Đèo Lũng Lô, anh hò chị hát
Dù bom đạn xương tan, thịt nát
Không sờn lòng, không tiếc tuổi xanh...
Hỡi các chị, các anh
Trên chiến trường ngã xuống
Máu của anh chị, của chúng ta không uổng
Sẽ xanh tươi đồng ruộng Việt Nam
Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam
Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng...
…
Chín năm làm một Điện Biên
Nên vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng”
6. Bài ca vỡ đất (1948) - Hoàng Trung Thông
Là một bài thơ, bài ca về nét đẹp lao động, ca ngợi tinh thần sản xuất, xây dựng đất nước ngay trong những tháng ngày chiến đấu, được sáng tác từ năm 1948, nhưng ngay trong hiện tại, ta sẽ vẫn thấy tinh thần lao động ấy trong những người Việt trẻ bốn phương.
Bài thơ tràn ngập tinh thần lạc quan, tự tin và bền bỉ: Câu thơ trở nên bất hủ: “Bàn tay ta làm nên tất cả” vẫn là tinh thần của Việt Nam hôm nay.
“Bàn tay lao động
Ta gieo sự sống
Trên từng đất khô;
Bàn tay cần cù
Mặc dù nắng cháy
Khoai trồng thắm rẫy
Lúa cấy xanh rừng;
Hết khoai ta lại gieo vừng
Không cho đất nghỉ, không ngừng tay ta.
Suối chảy quanh ta
Tiếng suối ngân nga
Hoà theo gió núi.
Ta đào mương mở suối
Tuổi ta là những tuổi đấu tranh
Cho dù bạc áo nông binh
Vẫn còn vỡ đất cấy xanh núi đèo.
Chim reo trong lá
Hòn đá cheo leo
Chúng ta một lớp người nghèo
Giữa chiều nắng gió
Phạt gai cuốc cỏ
Tỉa đỗ trồng khoai.
Ngày còn dài
Còn dai sức trẻ
Cuốc càng khoẻ
Càng dễ cày sâu.
Hát lên! Ta cuốc cho mau
Nhanh tay ta cuốc ta đào đất lên.
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.”
7. Đất Nước (1948 - 1955) - Nguyễn Đình Thi
Dù đã 70 năm trôi qua, đọc bài thơ khi thu về, dù ở đâu, cũng tràn ngập trong lòng tình yêu và tự hào. Đất Nước của Nguyễn Đình Thi mô tả Việt Nam với chiều dài không gian địa lí và thiên nhiên tuyệt đẹp nhưng chịu nhiều đau thương, kiên cường đấu tranh giành Độc Lập, kiên quyết không sống đời nô lệ.
Bắt đầu sáng tác từ năm 1948, hoàn tất vào năm 1955 sau khi miền Bắc đã hoàn toàn được giải phóng, bài thơ được coi là tác phẩm sử thi của dân tộc ta trong kháng chiến chống Pháp, nhưng lời thơ đẹp như một bức tranh:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.
Mùa thu nay khác rồi
Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha!
Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về!
....
Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu.
...
Từ những năm đau thương chiến đấu
Đã ngời lên nét mặt quê hương
Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu
Đã bật lên những tiếng căm hờn
...
Xiềng xích chúng bay không khóa được
Trời đầy chim và đất đầy hoa
Súng đạn chúng bay không bắn được
Lòng dân ta yêu nước thương nhà!
Khói nhà máy cuộn trong sương núi
Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng
Ôm đất nước những người áo vải
Đã đứng lên thành những anh hùng.
Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội
Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh
Trán cháy rực nghĩ trời đất mới
Lòng ta bát ngát ánh bình minh.
Súng nổ rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.”
8. Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng (1965) - Chế Lan Viên
“Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm!
Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
- Chưa đâu! Cả trong những ngày đẹp nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng…”
...
Mà hình đất nước hoặc còn hoặc mất
Sắc vàng nghìn xưa, sắc đỏ tương lai
Đêm mơ nước, ngày thấy hình của nước
Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc biếc quê nhà
...
Nước Việt Nam nghìn năm Đinh Lý Trần Lê
Thành nước Việt nhân dân trong mát suối
Mái rạ nghìn năm hồng thay sắc ngói
Những đời thường cũng có bóng hoa che…”
9. Đất nước (1971) - Nguyễn Khoa Điềm
Đất nước hiện lên nên thơ, bay bổng, vô cùng tráng lệ nhưng cũng rất đỗi gần gũi, vì chính là mỗi người dân hôm nay:
“Có biết bao người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.
10. Đất nước trọn niềm vui (1975) - Hoàng Hà
Bài hát rộn rã, tràn ngập niềm vui tột cùng của toàn dân tộc, được nhạc sĩ Hoàng Hà viết trong những ngày tưng bừng chiến thắng.
“Ta đi trong muôn ánh sao vàng
Rừng cờ tung bay
Rộn ràng bao mê say
Những bước chân dồn về đây
Thành Đồng ơi!
Sắt son đã vang khải hoàn
Ôi! hạnh phúc vô biên!
Hát nữa đi em những lời yêu thương
Hò ơ...ớ hò...ớ hò...ớ hò
Hội toàn thắng náo nức đất nước
Ta muốn bay lên
Say ngắm sông núi hiên ngang
Ta muốn reo vang
Hát ca muôn đời Việt Nam
Tổ quốc anh hùng!
Ôi quê hương
Dẫu bao lần giặc phá điêu tàn
Mà vẫn ngoan cường
Giành một ngày toàn thắng
Đẹp quá!
Đời rực sáng
Những ánh mắt lấp lánh
Ta muốn ôm hôn
Mỗi tấc đất quê hương
Ta muốn ca vang bước chân
Những người chiến sĩ
Giải phóng kiên cường
Đêm hoa đăng
Những môi cười là đóa hoa đời
Tươi thắm tuyệt vời
Đẹp niềm tin mãi mãi
Tổ Quốc muôn đời
Trọn vẹn cả non sông thống nhất
Rạng rỡ Việt Nam”
Tinh thần của 10 bài thơ tuyệt vời này, mãi mãi muôn đời, vẫn sẽ được lưu trong ký ức của các thế hệ, và bất kỳ khi nào có thể, luôn sẵn sàng bật sáng và bùng cháy.